ئایا گلینه ی چاوی گەورەتر نیشانەی خەیاڵی زیاترە؟ یەکێک لە سۆزەکانی خوێندنەوەی کتێب یان گوێگرتن لە بیرەوەریەکان، خەیاڵکردنی وەسفەکان یان بیستنەکانە. بۆ زۆربەی خەڵک خەیاڵکردن ڕێگایەکە بۆ دروستکردنی بیرۆکەی نوێ یان چارەسەرکردنی کێشەکان. بەداخەوە هەموو مرۆڤەکان ئەوەندە بەختیان نییە و هەندێکیان توانای خەیاڵکردن نییە. لێکۆڵینەوە لەم تاکانە و باشتر تێگەیشتن لێیان تەحەدایەکی نوێی خستە بەردەم زانایان. ئایا گلینه ی چاوی گەورەتر ئاماژەیه بۆ خەیاڵی زیاتر؟ ئەگەر تۆش کنجکۆڵیت لە پەیوەندی نێوان قەبارەی گلینه و خەیاڵ، لەگەڵمان بمێنەرەوە. لەم بابەتەدا نهێنی ئەم پەیوەندییە سەرسوڕهێنەرە ئاشکرا دەکەین!
ئەو هۆکارانەی کاریگەرییان لەسەر قەبارەی گلینه ی چاو هەیە:
گلینه ی چاو قەبارەی دیاریکراوی نییە. هۆکاری سەرەکی گۆڕانی گلینه بۆ باشتر بینینی دەوروبەرە. دواتر هەندێک لەو هۆکارانە دەکۆڵینەوە کە کاریگەرییان لەسەر قەبارەکەی هەیە.
1. ئاستی ڕووناکی:
ئەگەر ئارەزووی وێنەگرتن دەکەیت، ڕەنگە دەرچەی کامێرات بیستبێتت. ئەم بەشەی کامێراکە بەپێی ڕووناکی دەوروبەر دەکرێتەوە و دادەخرێت، ئەمەش بارودۆخێکی باشتر بۆ گرتنی وێنەی کوالیتی بەرز دابین دەکات. ئەم تایبەتمەندییە کامێرایە ئیلهامەکەی لە کارکردنی گلینه ی چاوەوە وەرگرتووە. ڕووناکی دەوروبەر یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی گۆڕانی قەبارەی گلینه. لە ڕۆژانی باراناویدا و لە شوێنە تاریکەکاندا و لە هەر شوێنێک ڕووناکی کەمتر بێت، گلینه ی چاو گەورەتر دەبێت. بە هەمان شێوە لە ڕۆژانی خۆر و لە شوێنە ڕووناکەکاندا، گلینه بچووکتر و تەسکتر دەبنەوە. گۆڕینی قەبارەی گلینه ی چاو لە وەڵامی ئەو ڕووناکیەی کە دەگاتە تۆڕی چاو ڕێگە بە بینینی باشتری تەنەکان و ژینگە دەدات.
2. هاندەری مەعریفی:
بە پێچەوانەی ئەوەی زۆربەی خەڵک بیری لێدەکەنەوە، ڕووناکی دەوروبەر تاکە هۆکار نییە کە کاریگەری لەسەر قەبارەی گلینه ی چاو هەبێت! هەروەها ڕەفتارە مەعریفیەکان ڕۆڵیان هەیە لە قەبارەی گلینه دا. بۆ نموونە وروژاندنی سێکسی و هاندانی سۆزداری لەو شتانەن کە گلینه کانت بەرتەسک دەکەنەوە یان فراوانتر دەکەن و لە زانستی زمانی جەستەدا دەتوانرێت قەبارەی گلینه ی چاوەکان بەکاربهێنرێت بۆ ئەوەی بزانرێت مرۆڤ چەندە ڕاستگۆیە.
شتێکی تر کە دەبێتە هۆی فراوانبوونی گلینه ی چاو مامەڵەکردنە لەگەڵ ئەو شتانەی کە پێویستیان بە گرنگیدان و تەرکیزێکی زۆر هەیە. کاتێک هەموو سەرنجەکانت لەسەر چالاکیەک چڕ دەکەیتەوە، سیستەمی دەماری هاوسۆزی چالاک(Sympathetic nervous system) دەبێت و گلینه گەورەتر دەبێت. ئەم تایبەتمەندییە سەیرە لە سەردەمی مرۆڤە سەرەتاییەکان و لە سەردەمی پەرەسەندنی مرۆڤەوە دروست بووە.
بیهێنە بەرچاوت کاتێک باوباپیرانی سەرەتاییمان شەوانە لە دەستی نێچیرەکان یان خێڵەکی دیکە هەڵدەهاتن، میکانیزمی شەڕکردنەکە دەبێتە هۆی فراوانبوونی گلینه ی چاوەکان. فراوانبووەی گلینه ڕێگەیان پێدەدا باشتر ببینن و لە کاتی خۆیدا نێچیرەکان دەستنیشان بکەن و لە دۆخە مەترسیدارەکاندا بژین.
3. خەیاڵ:
پزیشکەکان، ئەو کەسانەی کە کێشەی وێنەکێشانی دەروونی و خەیاڵیان نییە بە نائافانتازی(Non- Aphantasic) ناودەبەن. ئەو کەسانەی کە تووشی ئافانتازیا (Aphantasia) بوون، ناتوانن خەیاڵ بکەن، بەڵام هیچ کێشەیەک لە داهێنانیان نییە. لە ساڵی 2021دا، زانایانی زانکۆی پرینستۆن تاقیکردنەوەیان لەسەر ژمارەیەک کەسی غەیرە ئافانتاستی ئەنجامدا. ئەوان قەبارەی گلینه ی چاوی بەشداربووانیان پێوانە کرد لەکاتی خوێندنەوەی ڕستەی سادە و ڕستەی مێتافۆریکدا.
بۆ نموونە لە تاقیکردنەوەیەکدا بەشداربووان چەند پەند و ڕستەیەکیان بە ئامێری ئەدەبی دەخوێندەوە و لە تاقیکردنەوەیەکی دیکەشدا ڕستەی سادەیان بە هەمان مانای خوێندەوە. تاقیکردنەوەی یەکەم بە شێوەیەک داڕێژرابوو کە خەڵک مانای ڕستەکان خەیاڵ بکەن، لە کاتێکدا لە تاقیکردنەوەی دووەمدا پێویست بە بەکارهێنانی خەیاڵ بۆ تێگەیشتن لە مانای ڕستەکان نەبوو. ئەنجامی ئەم تاقیکردنەوە پەیوەندی نێوان قەبارەی گلینه ی چاو و خەیاڵی ئاشکرا کرد. گلینه ی بەشداربووان لە تاقیکردنەوەی یەکەمدا گەورەتر بوون لە ئاسایی. لە تاقیکردنەوەی دووەمدا قەبارەی گلینه بەشداربووان بە شێوەیەکی بەرچاو گۆڕانکاری بەسەردا نەهات.
لە ساڵی 2022 توێژەران تاقیکردنەوەی زیاتریان ئەنجامدا بۆ لێکۆڵینەوە لە تیۆری پەیوەندی نێوان گلینه ی چاوی گەورەتر و خەیاڵ، دەرکەوت تەنانەت جۆری وێنەگرتنی دەروونیش ڕۆڵی هەبووە لە گۆڕینی قەبارەی گلینه. ئەگەر ڕستە مێتافۆریکەکان فەزای ڕووناک و ڕووناکی لە مێشکی بەشداربوواندا وێنا بکەن، ئەوا گلینەکان زیاتر فراوان دەبن لەوەی کە کەسەکە فەزای ڕووناکی کاڵ لە خەیاڵدا بێت!
سوودەکانی لێکۆڵینەوە لەسەر پەیوەندی نێوان خەیاڵ و گلینه ی چاو:
لە یەکەم نیگادا ڕەنگە پشکنینی پەیوەندی نێوان خەیاڵ و گلینه ی چاو بێمانا دەرکەوێت، بەڵام لە گرنگی ئەم کارە دەتوانرێت لە قسەی توێژەرانی ئەم توێژینەوەیەوە تێبگەین. ڕێبێکا کیۆ، یەکێک لە توێژەرانی پشت ئەم تاقیکردنەوە دەڵێت: ئەنجامی ئەم توێژینەوەیە بەرفراوانی عەقڵی مرۆڤ ئاشکرا دەکات، کە زۆرجار لە چاوەکانماندا بە شاراوەیی دەمێنێتەوە. پێوانەکردنی خەیاڵ لە ڕێگەی گلینه ی چاوەوە ئەوەمان بیردەخاتەوە کە تەنها لەبەر ئەوەی شتێک خەیاڵ دەکەم و بیرم دێتەوە مانای ئەوە نییە هەموو کەسێک دەتوانێت ئەو کارە بکات.
بە پشتبەستن بە ئەنجامی ئەم توێژینەوەیە، جۆیل پیرسۆن، زانا لە زانکۆی نیو ساوس وێڵز، ئێستا خەریکی داڕشتنی شێوازێکی ئۆنلاین بۆ پێوانەکردنی پلەی جیاوازی وێنەی دەروونی و ناسینەوەی ئافازیکه. ئەم پێوانەکردنە بەسوود دەبێت بۆ باشترکردنی ژیانی ئەو کەسانەی کە تووشی ئافانتازیا بوون.
پێوانەکردنی پلە جیاوازەکانی وێنەی دەروونی بە پێوانەکردنی گۆڕانکارییەکانی قەبارەی گلینه ی چاو، تێگەیشتنێکی باشترمان پێدەبەخشێت لە خەیاڵی مرۆڤ، ئەم هێزە ئەفسوناوییە. ڕەنگە ئەم تاقیکردنەوانە وەڵامی ئەو پرسیارە هەمیشەییەی زانایان بدەنەوە کە بۆچی ئەو کەسانەی تووشی ئافانتازیا بوون توانای خەیاڵکردنیان نییە بەڵام دەتوانن داهێنەر بن. ئەو کەسانەی کە تووشی ئافازیا بوون، سوود لە داهێنانەکانیان وەردەگرن بەبێ ئەوەی پێویستیان بە خەیاڵکردنی هیچ شتێک بێت و ئەم ڕاستییەش کەمێک سەرلێشێواو دەکات. زانایان پلانیان هەیە میکانیزمەکانی داهێنان بکۆڵنەوە و پەیوەندییەکانی لەگەڵ قەبارەی گلینەکان لە توێژینەوەدا بپشکنن.
وەڵامی هەندێک پرسیاری باو سەبارەت بە پەیوەندی نێوان گلینه ی چاو و خەیاڵی بەهێزتر:
قەبارەی گلینه ی چاو پەیوەندی بە خەیاڵەوە هەیە؟
توێژینەوەکان دەریدەخەن کە کاتێک شتێک بە شێوەیەکی زیندوو خەیاڵ دەکەین، گلینەکانمان فراوان دەبن. ئەمەش واتە کەسێک کە خەیاڵێکی بەهێزی هەبێت لەوانەیە لە کاتی چالاکییە داهێنەرەکاندا گلینه ی چاوی گەورەتری هەبێت.
ئایا دەتوانیت بەهێزی خەیاڵت بپێویت بە سەیرکردنی قەبارەی گلینه ی چاوەکانت؟
هەرچەندە گۆڕانی قەبارەی گلینه دەتوانێت نیشاندەرێک بێت بۆ ئاستی وێنە و خەیاڵی دەروونیمان، بەڵام پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆ و یەکلاکەرەوەی لەگەڵ ئاستی خەیاڵدا نییە. ئەمەش یەکێکە لەو نیشاندەرانەی کە توێژەران بەکاریدەهێنن بۆ لێکۆڵینەوە لە پرۆسەی مەعریفی عەقڵی مرۆڤ.
ئایا هەبوونی گلینه ی چاوی گەورەتر واتە زیرەکتر بوون؟
بەگشتی، قەبارەی گەورەتری گلینه پەیوەندی بە نمرەی بەرزترەوە هەیە لە تاقیکردنەوە مەعریفیەکاندا. بۆیە دەتوانرێت گلینه ی گەورەتر پەیوەست بکرێت بە توانا باشترەکان لە سەرنجدان و بیرەوەری و ئیستدلالدا. بەڵام ئەم پەیوەندییە یەکلایەنە و یەکلاکەرەوە نییە.
ئایا گلینه ی چاوی هەموو مرۆڤ نیشانەکانی خەیاڵی مرۆڤیان هەڵگرتووە؟
زۆربەی خەڵک قەبارەی گلینه یان دەگۆڕن کاتێک خەیاڵ دەکەن و لە ڕووی دەروونییەوە خەیاڵ دەکەن. بەڵام لەوانەیە ئەو کەسانەی کە تووشی ئافانتازیا بوون گۆڕانکاری هاوشێوەیان نەبێت.
ئایا هیچ سوودێکی کردەیی بۆ ئەم زانیاریانە هەیە؟
بەڵێ. تێگەیشتن لە قەبارەی گلینه ی چاو لە پەیوەندی لەگەڵ ئەرکە مەعریفیەکان دەتوانێت لە شوێنە پەروەردەییەکان، هەڵسەنگاندنە دەروونییەکان و تەنانەت لە دیزاینی ئەزموونی بەکارهێنەردا بەسوود بێت. بەڵام ئەگەر بەدوای بەکارهێنانی ڕۆژانەدا دەگەڕێیت، ڕەنگە وەڵامەکە تا ڕادەیەکی زۆر نەرێنی بێت. لەبیرت بێت، ئەم پرسیارە ئاساییانە لەسەر بنەمای لێکۆڵینەوە و دۆزینەوەکانی ئێستا لە زانستی مەعریفیدا دامەزراوە و نابێت بە ئامۆژگاری پزیشکی هەژمار بکرێن.
وشەی کۆتایی:
بە پشتبەستن بەو شتانەی کە خوێندووتەتەوە، دەتوانیت بگەیتە ئەو ئەنجامەی کە گلینه ی چاوی گەورەتر نیشانەی خەیاڵی زیاترە! بێگومان ئەگەر ئەم بەراوردکارییە لە بارودۆخێکدا بکەین کە ڕووناکی بەردەوام و بێ هاندەری مەعریفی بێت. تا ئەم بینینانە ڕوونتر بن، گلینه گەورەتر دەبێت. ڕای ئێوە چییە؟ پێت وایە پەیوەندییەک لە نێوان قەبارەی گلینه ی چاو و خەیاڵدا هەیە؟
