سەرنجڕاکێشترین شوێنی گەشتیاری ئەمستردام:
ئەمستردام پایتەختی شانشینی هۆڵەندا یەکێکە لە شوێنە گەشتیارییە بەناوبانگەکانی ئەوروپا. ئەم شارە بە زانکۆ و ئەکادیمیا و ناوەندەکانی توێژینەوە لەگەڵ زیاتر لە 40 مۆزەخانە و چەندین شانۆ و ناوەندی کات بەسەربردن، بە ناوەندی ڕۆشنبیری پێشەنگی هۆڵەندا دادەنرێت. جگە لەوەش شارەکە بە خانووە مێژووییەکانیش بەناوبانگە کە لە بەشە هاوسەنتەرەکانی شێوەی پانکەدا دیزاین کراون و گەشتیارێکی زۆر بۆ سەردانی ئەمستردام بۆ لای خۆی ڕادەکێشێت.
دەوترێت 6750 باڵەخانە لەم شارەدا دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی 16 تا 18. زۆرێک لە پردی دیمەندار 90 دوورگەی شارەکە بەیەکەوە دەبەستنەوە. پردی “ماگێرێ بروگ” یەکێکە لەو پردە بەناوبانگانە، کە لەلای فۆتۆگرافەران زۆر بەناوبانگە. ناوەڕۆکی سەرنجڕاکێشمان هەیە دەربارەی شوێنە گەشتیارییەکان لە وڵاتە جیاوازەکاندا لە بەشی گەشت و گوزار ماڵپەڕی بۆزانین.لەم بەشەی خوارەوەدا گرنگترین شوێنە سەرنجڕاکێشەکانی شاری ئەمستردامتان پێ دەناسێنین.
1. مۆزەخانەی گوڵ لالەنگی ( Amsterdam Tulip Museum)
وەک دەزانن هۆڵەندا شوێنی لە دایکبوونی گوڵی ڕەنگاوڕەنگ و جوانە. هەر بۆیە ئەمستردام پێشوازی لە گوڵی ڕەنگاوڕەنگ و بۆنخۆش دەکات کە سەرسامت دەکات. یەکێک لەو شوێنانەی کە دەبێت لە ئەمستردام ببینرێت کە پێویستە هەموو کەسێک سەردانی بکات مۆزەخانەی لالەنگییە. لەم مۆزەخانەیەدا جۆرە جیاوازەکانی گوڵی جوان دەبینیت، لەوەش سەرنجڕاکێشتر زانیاری لەسەر چۆنیەتی گەشەکردن و چاندنیان دەستدەکەوێت. بەڵام لەبیرت بێت ئەم گوڵانە بۆ فرۆشتن نین، ئەگەر حەز دەکەیت گوڵ بکڕیت، پێویستە بچیتە بازاڕی گوڵەکانی ئەمستردام.
2. مۆزەخانەی نیشتمانی ڕیکس (The Rijks museum)
ئەم مۆزەخانەیە یەکێکە لە بەناوبانگترین شوێنە سەرنجڕاکێشەکانی ئەمستردام و بە دڵنیاییەوە بەنرخترین گەنجینەی هونەرییەتی. ئەم مۆزەخانەیە لە ساڵی 1809 بۆ هێشتنەوەی کۆمەڵە گەورە و دەگمەنی هونەر و کەلوپەلی کۆنی وڵات دروستکراوە. کۆمەڵە سەرنجڕاکێشەکەی 7 ملیۆن بەرهەمی هونەری لەخۆدەگرێت، لەنێویاندا 5 هەزار تابلۆی گرنگ هەیە کە لەنێو 250 ژووری ئەم بینا فراوانەدا بڵاوبوونەتەوە. جگە لە تابلۆکان، مۆزەخانەکە شانازی بە کتێبخانەیەکی بەنرخەوە دەکات کە زیاتر لە 35 هەزار کتێب و دەستنووس و نمایشی پەرەپێدانی هونەر و کولتوور لە هۆڵەندای تێدایە.
3. مۆزەخانەی ڤان گۆگ (The Van Gogh Museum)
کەم هونەرمەندی سەدەی نۆزدەهەم وەک ڤینسێنت ڤان گۆگ خەیاڵی گرتبێت. یان بەهۆی ژیانی کارەساتبار و سەختی یان بەهۆی زیرەکی دەوڵەمەندییەوە، ساڵانە نزیکەی یەک ملیۆن و نیو سەردانکەر بۆ ئەم مۆزەخانە ناوازەیە ڕادەکێشرێن. ئەم مۆزەخانەیە دووەم مۆزەخانەیە لە هۆڵەندا و یەکێکە لە گەلەرییە هونەرییە گرنگەکانی جیهان، کە لە ساڵی 1973 کرایەوە و بووە شوێنی گەورەترین کۆمەڵەی تابلۆکانی ڤان گۆگ لە جیهاندا. ئەم کۆمەڵەیە 200 تابلۆ و 500 وێنەکێشان و 700 نامەی ئەم هونەرمەندە لەخۆدەگرێت.
4. کەنیسەی ڕۆژئاوا (The West Church)
کڵێسای ڕۆژئاوای ئەمستردام بەناوبانگە بەوەی کە شوێنی هاوسەرگیری شاژنی پێشووی شاژنە بیاتریکس بووە لە ساڵی 1966 و یەکێکە لە کڵێسا بەناوبانگەکانی شارەکە. دروستکردنی ئەم بینایە لە ساڵی 1630 تەواو بووە. ئەم کەنیسەیەی ڕێنێسانس بەهۆی زۆری تایبەتمەندییە گۆتیکییە ناوخۆیی و دەرەکییەکانیەوە بە ناتەقلیدی دادەنرێت. تاوەرەکەی 85 مەتری کە بە “جۆن باڵا” ناسراوە، بەرزترین تاوەری شارەکەیە و لە نوکی منارە مەخرەجیەکەیدا، وەک نیشانەی ڕێزگرتن، کۆپی تاجی ئیمپراتۆر ماکسیمیلیانی نەمسا، کە… لە ساڵی 1489 لە ئەمستردام لە نەخۆشییەکەی چاک بووەوە، دانراوە. دوای ئەم ڕووداوە شارەکەی گرتە ژێر پاراستنی خۆی و ئەو ئیمتیازەی پێبەخشی کە تاجەکەی بخەنە سەر ئاڵای حکومەتەکەیان. هەروەها گۆڕی نیگارکێشی بەناوبانگی بارۆک ڕێمبرانت لە دەرەوەی ئەم کەنیسەیە هەڵکەوتووە.
5. کەنیسەی کۆن (The Old Church)
کەنیسەی کۆن لە ساڵی 1306 دروستکراوە و یەکەم کڵێسای هۆڵە لە باکووری هۆڵەندا، کە دواتر بووە مۆدێل بۆ زۆرێک لە کڵێساکانی ناوچەکە. تاوەری ئەم کەنیسەیە لە سەدەی 16 دروستکراوە و زەنگێکی هەیە کە سەر بە ساڵی 1658 و یەکێکە لە باشترین و ڕەنگینترینەکانی جۆری خۆی لە وڵاتەکەدا. دوای گەڕان بەدوای ئەم بینا مێژووییە جوانەدا، دوو خولەک بە پێ بەسەر پردەکەدا بڕۆ بۆ زیدیک (Zeedijk) کە یەکێکە لە کۆنترین شەقامەکانی ئەمستردام. خانووی ژمارە یەک کۆنترین بینایە کە لە شارەکەدا ماوەتەوە.
6. کۆشکی شاهانە (The Royal Palace)
هۆڵی شارەوانیی پێشوو لە کاتی بوونی پاشا لە شاردا وەک شوێنی نیشتەجێبوونی پاشا بەکاردێت. ڕووی دەرەوەی ئەم بینایە بە تەواوی کلاسیکە، لە کاتێکدا ناوەوەی بە شێوەیەکی شایستە و لوکس ڕێکخراوە. شوقەکانی بە ڕیلیفی دەوڵەمەند و پەیکەری مەڕمەڕ و نووسراوی دیکۆراتی و تابلۆی سەقف لەلایەن خوێندکارەکانی ڕێمبرانت، فێردیناند بول و گۆڤێرت فلینکەوە ڕازێنراونەتەوە. سەردانی گەورەترین و گرنگترین ژووری ئەم کۆشکە، “هۆڵی ئەنجومەن”، زۆر سەرسوڕهێنەر دەبێت.
7- بوچنهۆف (The Begijnhof)
بوچنهۆف یەکێکە لەو ناوچە ئارامە دەگمەنانەی شارەکە کە زۆرێک لە گەشتیاران لەکاتی چوون لە شوێنێکی سەرنجڕاکێشەوە بۆ شوێنێکی دیکە بە ئاسانی هەستی پێناکەن. ئەگەر سەردانی ئەم شوێنە بکەیت، حەوشەی پڕ لە چیمەنی سەوزی مانیکۆرکراو دەبینیت، کە لە نێوان هەندێک لە خانووە کۆنەکانی ئەمستردامدا داخراوە، یەکێکیان خانوویەکی دار لە سەدەی ١٤دایە کە تاکە نموونەی خانووی دارە کە لە ژیاندا ماوە.
8. بەنداوی چوارگۆشە (Square Dam)
لە سەدەی 13دا خەڵکی ڕەسەنی کەناری ڕووباری مستەداڵ کارێکی گەورەیان کرد. ئەوان بەشی باکووری ڕووبارەکەیان هەڵبژارد بۆ دروستکردنی باڵەخانە و دواتر ئەم کارە بووە هۆی سەرهەڵدانی گۆڕەپانەکە و پاشان کۆشکی پاشای ئەمستردام و بینای نیشتمانی ئەمستردام و بینا ناسراوەکانی دیکە.
9. تاوەری ئادەم تۆرن (Torn A’DAM)
لە لای باکووری کەناری دەریای ئەمستردام تاوەرێک هەیە کە دیمەنێکی مۆدێرن و سەرسوڕهێنەری هەیە. ئەم تاوەرە کە بە تاوەری ئادەم تۆرن ناسراوە لە ساڵی 2016 کراوەتەوە. لە نهۆمەکانی ئەم تاوەرەدا شوێنی بازرگانی جۆراوجۆر هەیە. جگە لەوەش باشترین کافێ و چێشتخانەکان لەم تاوەرەدا دەدۆزرێتەوە، بە مەرجێک کەمێک پارەی زیاتر خەرج بکەیت. سەرنجڕاکێشترین بەش لەم تاوەرەدا ئەو پەلەوەرییە کە دەتوانیت سواری ببیت و چێژ وەربگریت.
10. ڤۆندێل پارک (Vondel park)
هەرکات ناوی پارکەکە هاتە ئاراوە، مانای وایە کاتی خۆشی و شادییە. یەکێک لە شوێنە گەشتیارییەکانی ئەمستردام کە دەکەوێتە نێوان هەردوو گەڕەکی عود وێست و عودزوید، پارکی ڤێندەلایە. ئەم پارکە لە ساڵی 1850 دروستکراوە و ژێرخانی نزیکەی 47 هێکتارە.
ئەم پارکە چەندین ئامرازی کات بەسەربردنی تێدایە وەک چەندین گۆڕەپانی یاری و شوێنی نمایش و دیمەنی جوان و چەندین قاوەخانە. دەتوانیت چێژ لە شیرینیەکەت وەربگریت لەسەر مێز و کورسییەکان کە لە تەنیشت دیمەنێکی جوانەوە ڕێکخراون. هەروەها دارە بەرزەکانی ئەم پارکە جوانییەکی وەسفنەکراویان پێبەخشیوە.
11. کەناڵی بلت ( Built The Canal)
کەناڵی بلت یەکێکە لە 4 کەناڵی ئاوی ئەمستردام کە بەهۆی خێراکردن و ئاسانکاری دابینکردنی ئاوی شارەکانەوە زۆر بەناوبانگە. ناوی ئەم کەناڵە لە لیستی شوێنەوارە جیهانییەکانی یونسکۆدا هاتووە. کەناڵی بلت یەکێکە لە دیمەنە جوانەکانی ئەمستردام کە بە خانووی مێژوویی دەورە دراوە. بەپێی بەڵگەنامە مێژووییەکان تەمەنی ئەم کەناڵە دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی 17. ئەگەر حەزت لێیە دەتوانیت لە کاتی خۆرئاوابووندا بگەیتە ئەم کەناڵە بۆ بینینی ڕەنگی سوور و پرتەقاڵی خۆر. لە هەمان کاتدا دەتوانیت سواری بەلەمەکان بیت و ساتەکانی خۆش بۆ خۆت و ئازیزانت دروست بکەیت.
12. کەناڵی جۆردن (Jordaan The Canal)
یەکێکی دیکە لەو شتانەی کە پێویستە لە ئەمستردام ببینرێت کەناڵی جۆردنە. ئەمستردام ٤ کەناڵی ئاوی هەیە کە ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە دابینکردنی ئاوی شار و گوندەکاندا. ئەگەر بە درێژایی ئەم کەناڵە بڕۆیت دەگەیتە گوندی گرینویچ. ئەم کەناڵە لە ڕۆژهەڵاتەوە بەرەو کەناڵی شازادە و لە ڕۆژئاواشەوە بەرەو کەناڵی Lijnbaansgracht دەڕوات.
13. باخچەی ڕووەکی و باخچەی ئاژەڵان (The Botanical Gardens & the Zoo)
لە دڵی ئەمستردامدا دەتوانیت باخچەی ڕووەکی بدۆزیتەوە کە یەکێکە لە کۆنترین باخچەی جیهان و لە ساڵی 1638 دامەزراوە. ئەم باخچانە لە بنەڕەتدا باخچەیەکی بچووک بوون بۆ ڕووەکی دەرمانی بۆ پزیشک و دەرمانسازەکان؛ بەڵام ئەمڕۆ شوێنی ڕووەک و درەختی دەگمەن و گوڵی نامۆ و گەرمخانەیەکی گەورە ناوچە گەرمە جۆراوجۆرەکان لەخۆدەگرێت. بە پێ پێنج خولەک دەتوانی بگەیتە باخچەی ئاژەڵانی ناوازەی ئەمستردام کە بوونەوەرە جۆراوجۆرەکانی جیهان نمایش دەکات. لەم باخچەی ئاژەڵانەدا مۆزەخانەی ئاژەڵناسی و مێرووخانە و کۆشکی پەپوولە و هەسارەخانەیش هەیە.
