زیادکردنی توانای داهێنەری منداڵان:
تێڕوانینێکی هەڵەی باو هەیە کە باشترین ڕێگە بۆ هاندانی داهێنەری منداڵان ئەوەیە کە بە سادەیی لە لایەک بوەستین و با داهێنەر بن. لە کاتێکدا بە دڵنیاییەوە ڕاستە کە منداڵان بە سروشتی کنجکۆڵن، بەڵام پێویستیان بە پشتیوانی هەیە بۆ پەرەپێدانی توانا داهێنەرەکانیان و گەیشتن بە توانای داهێنەرانەیان بە تەواوی.
پشتگیریکردن لە گەشەی داهێنەری منداڵان هەمیشە کردەوەیەکی هاوسەنگکردنە: تا چەند پێکهاتە؟ چەندە ئازادی؟ کەی نواندن بکەین؟ کەی پێویستە لە دواوە بوەستیتەوە؟ کەی پیشان بدەین؟ کەی بڵێین؟ کەی بپرسین؟ کەی دەبێ گوێ بگرین؟
زۆر کەس پێیان وایە کە داهێنان سیفەتێکی زگماکییە کە منداڵ دەتوانێت لە کاتی لەدایکبووندا یان هەیبێت یان کەمی هەبێت. وەک چۆن هەموو منداڵان ئاستی زیرەکییان وەک یەک نییە، ئه‌توانین بڵێین ئاستی داهێنەری منداڵان وەک یەک نییە، بەڵام لە ڕاستیدا داهێنان زیاتر کارامەییە نەک تایبەتمەندییەکی زگماکی و سروشتی و بەرزکردنەوەی ئاستی خۆی لە منداڵاندا بە کارامەیی دادەنرێت بۆ دایک و باوکان.
لەم بابەتەدا باس لە ڕێگاکانی زیادکردنی داهێنەری منداڵان و گرنگی ئەم خاڵانە کراوە، بۆیە لەدەستی مەدەن. بەڵام سەرەتا 10 یاریتان پێ دەناسێنین کە دەتوانن لەگەڵ منداڵەکانتان یاری بکەن کە هەم یارمەتیدەر دەبن بۆ زیادکردنی داهێنەری منداڵان و هەم کاتێکی خۆش بەسەر بەرن.
10 یاری دایکان و باوکان لەگەڵ منداڵان بۆ زیادکردنی داهێنەری منداڵان:
1. هاوتاکردنی وشە و وێنە:
بۆ هاندانی داهێنەری منداڵان لە هەمان کاتدا کە منداڵەکەت فێری وشەیەک دەکەیت، دەتوانیت ئەو وێنەیەش پیشانی بدەیت کە هاوتایە لەگەڵ ئەو وشەیە.
2. ناونانی هەورەکان:
هەندێک جار هەور لە شێوەی شت و هەندێک جار ئاژەڵ یان مرۆڤ لە مێشکدا دروست دەبێت. پێکەوە سەیری هەورەکان بکەن و پێشبینی بکەن کە چۆن دەردەکەون ئەمەش دەبێتە هۆی هاندانی خەیاڵ و داهێنەری منداڵ.
3. ڕاوکردنی گەنجینەکان:
دەتوانیت ئامێرێک لە حەوشە یان ناو ماڵدا بشاریتەوە و بە پێدانی نەخشە داوای لێبکەیت بیدۆزێتەوە.
4. کارکردن لەگەڵ نەخشەکان:
بۆ زیادکردنی توانای داهێنەری منداڵان بە لێگۆ شێوەی نوێ دروست بکە و باسی بەکارهێنانی بکە.
5- داهێنانی یارییەکە:
داوا لە منداڵەکەت بکە یارییەکی نوێ بە یاسای جیاوازەوە دروست بکات.
6. چیرۆکنووسین و شیعر:
هەوڵ بدەن پێکەوە چیرۆک یان شیعر بنووسن و پێکەوە بیخوێننەوە. ئەمەش زۆر هاندەری داهێنەری منداڵان دبە.
7. یاری خۆنمایشکردن:
داوای لێبکە وا خۆی نیشان بدات کە کەسێکی ترە.
8. بنیاتنانەوەی یادەوەرییەکان:
هەوڵبدە لەگەڵ منداڵەکەت یادگاری دروستبکەیتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی هاندانی خەیاڵ و داهێنەری منداڵ.
9. گۆڕینی چیرۆکەکە:
پێکەوە چیرۆکی کلاسیکی منداڵان بخوێننەوە و کۆتاییەکەی بگۆڕن ئەم کارە توانای داهێنەری منداڵان و توانای بەزاندنی سنووری خەیاڵ زیاد دەکات.
10. چی ئەگەر؟:
ئەم یارییە لەڕادەبەدەر داهێنەرانەیە، بۆ نموونە لێیان بپرسە ئەگەر خۆر هەرگیز ئاوا نەبوو، چی ڕوودەدات؟ چی دەبوو ئەگەر باڵات ٢ مەتر بووایە؟ چی دەبوو ئەگەر شەو لە هەموو شوێنێک ڕووناک بکرایە؟
بیرۆکەی زیادکردنی توانای داهێنەری منداڵان:
داهێنان و داهێنەری منداڵان بە گشتی تەنیا لە بوارەکانی هونەر و مۆسیقادا سنووردار نییە، بەڵکو بوونی داهێنان بۆ چالاکییەکانی بوارەکانی وەک زانستە ئەزموونییەکان و بیرکاریش پێویستە و تەنانەت بە جۆرێک پەیوەستە بە ئاستی زیرەکی کۆمەڵایەتی و سۆزدارییەوە.
زۆرجار مرۆڤە داهێنەرەکان نەرمترن و بە ئاسانی بەسەر کێشەکاندا زاڵ دەبن و ئەم تایبەتمەندییە وایان لێدەکات بە ئاسانی خۆیان لەگەڵ پێشکەوتنی تەکنەلۆژیادا بگونجێنن و سوود لە سوودەکانی وەربگرن.
زۆرێک لە توێژەران پێیان وایە کە ئەزموونەکانی منداڵیمان لە بنەڕەتدا ڕێگری لە فراوانبوون و گەشەکردنی داهێنان لە ئێمەدا کردووە. کۆمپانیاکانی یاری و کات بەسەربردن کەسایەتی منداڵانیان بە شێوەیەکی پێش دروستکراو لە قاڵب داوە و بە وێنە و دیزاین ڕێگری لە خەیاڵ دەکەن.
بەم شێوەیە منداڵان چیتر پێویستیان بە خەیاڵکردنی شمشێر و یاری نییە، دەتوانن یاری شەڕی ئەستێرەکان بکەن کە هەموو شێواز و ڕۆڵەکانی پێشوەختە دیاریکراون.
لێرەدا چەند بیرۆکەیەک دەخەینەڕوو بۆ زیادکردنی توانای داهێنەری منداڵان لە منداڵاندا:
1. دابینکردنی سەرچاوەی پێویست
١. کات:
بۆ زیادکردنی توانای داهێنەری منداڵان، سەرچاوەی سەرەکی لێرەدا کاتە. منداڵان پێویستیان بە کاتێکی زۆرە بۆ یارییەکی بێ ستراکتۆر، منداڵ سەنتەری، خەیاڵی کە پەیوەندی بە ئامێر و یارییە بازرگانییەکانەوە نییە.
2. شوێن:
هەروەها فەزا یەکێکە لەو سەرچاوانەی کە منداڵەکەت پێویستی پێیەتی. ئەگەر هەستیاریت بەرامبەر بە شلۆقی شتە داهێنەرەکانی ناو ماڵەکە، شوێنێکی دیاریکراو بدە بە منداڵەکەت کە بتوانێت شتەکانی تێکبدات، وەک ژوورێکی بچووک کە جلەکانی تێدا دەگۆڕیت، شوێنێک لە گەراج بۆ نیگارکێشان، یان گۆشەیەک لە… پێشوازی بۆ کۆکردنەوەی لێگۆسەکان.
جارێکی تر کەسێک دەیەوێت دیارییەک بۆ منداڵەکەت بکڕێت و داوای پێشنیارێکت لێدەکات، داوای لێبکە کەلوپەلی هونەری، کامێرای هەرزان، یان لێگۆس بکڕێت و ئەمانە بخاتە ناو سەبەتەی یارییەکانەوە کە منداڵەکەت بتوانێت یاری پێبکات، یاریکردن بە ئاسانی.
2- ماڵەکەت بکە بە تاقیگە بۆ دروستکردنی داهێنان
بۆ دروستکردنی ژینگەیەکی داهێنەر پێویستە کەشێکی باش بۆ گەشەکردنی داهێنەری منداڵ دروست بکەیت. بەدوای قەبارەیەکی زۆر لە بیرۆکەی جیاواز و جیاوازدا بگەڕێ بۆ زیادکردنی داهێنەری منداڵان، بەڵام با منداڵەکە بە ئاسانی ئەو بیرۆکانە دەرببڕێت کە دێنە مێشکیان.
بۆ نموونە دەتوانیت چالاکیی و بیرۆکەی جیاوازت هەبێت بۆ کۆتایی هەفتەی منداڵەکەت و هانی منداڵەکەت بدەیت بۆ ئەنجامدانی ئەو چالاکییانەی پێشتر نەیکردووە بۆ یەکەمجار. دیاری مەکەن کام چالاکی پراکتیکییە یان کامیان ناعەمەلییە، و کام بڕیار باشترینە یان کامیان خراپترینە. پێویستە سەرنجی چالاکییە داهێنەرەکان لەسەر پرۆسەکە بێت.
پرۆسەی درووستکردنی بیرۆکەی نوێ:
- هاندانی منداڵان بۆ هەڵەکردن و شکستهێنان. ئەو منداڵانەی بەردەوام لە شکست و حوکمدان لەلایەن کەسانی دیکە دەترسن، ناتوانن پەرە بە بیرە داهێنەرەکانیان بدەن و لە ئاستێکی سنوورداردا بیانهێڵنەوە.
- ئەو هەڵانەی بەم دواییە تووشی بوون لەگەڵیاندا بەشی بکە تا بزانن ئەگەر هەڵەیەکیان کرد ئەوە کێشەیەکی گەورە نییە و دەکرێت بەسەر هەر مرۆڤێکدا بێت. پێکەنین بەخۆت کاتێک شکست دەهێنیت یەکێکە لە خووەکانی ژیان بەختەوەری.
- ئاهەنگ بگێڕن بۆ داهێنان. دیواری ماڵ یان ژوورەکەت بە پۆستەر و وێنەی هونەری داپۆشە. لەگەڵ منداڵەکەت باسی هونەرمەند و مۆسیقاژەن و زانا دڵخوازەکانی بکە.
- ئەگەر هەستت بە خولیای سەیرکردنی کارێکی هونەری، تەلارسازی یان گوێگرتن لە مۆسیقایەکی دیاریکراو کرد، لەگەڵ منداڵەکەت باسی بکە.
- پێشوازی لە تەکنەلۆجیا نوێیەکان بکە وەک تویتەر یان تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانی تر بۆ ئەوەی منداڵەکەت بتوانێت بە ئاسانی هەڵیبژێرێت، نەک لێیان بترسێت و بکشێتەوە.
3- ئازادی و سەربەخۆیی بە منداڵەکەت بدە
بۆ زیادکردنی توانای داهێنەری منداڵان، مۆڵەتیان پێبدە کە بیرۆکەکانیان دەرببڕن یان ئەوەی دەیانەوێت بیکەن. لە ڕاستیدا وەک سەرۆک مامەڵەیان لەگەڵ مەکە. هەوڵبدە ترسەکەت ڕابگریت. سنووردارکردنی دەرەکی لە قسەکردندا دەتوانێت ببێتە هۆی نەگۆڕی بیرکردنەوە.
لە توێژینەوەیەکدا تەنانەت وەسفکردنی چۆنیەتی ئەنجامدانی ئەرکێک توانای داهێنەری منداڵ کەمدەکاتەوە. کەواتە با شێوازی خۆیان هەبێت بۆ ئەنجامدانی بیرۆکەکانیان.
4- هاندانی خوێندنەوە
بۆ زیادکردنی توانای داهێنەری منداڵان، هانیان بدە بۆ خوێندنەوەی کتێبی چێژبەخش و بەشداریکردن لە چالاکییە هونەرییەکان. کاتەکانی تیڤی سنووردار بکە بۆ ئەوەی ژوورەکە ببێتە شوێنێک بۆ چالاکییە داهێنەرەکان وەک پرۆڤەکردنی شانۆنامەیەک، فێربوونی وێنەکێشان، یان خوێندنەوەی کتێبێک لەلایەن نووسەری دڵخوازی منداڵەکەتەوە.
5- هاندان بۆ دەربڕینی بیروڕا
دەرفەت بدە بە منداڵەکەت کە بیروڕا یان ناکۆکی خۆی لەگەڵ تۆدا دەرببڕێت. هانیان بدە بەدوای چارەسەری جیاوازدا بگەڕێن بۆ هەمان کێشە و بە شێوەیەکی جیاواز ئەنجامی بدەن. کاتێک کێشەیەکیان بە سەرکەوتوویی چارەسەر کرد، داوایان لێبکە چارەسەرێکی تر بدۆزنەوە بۆ چارەسەرکردنی. ئەم کارە زۆر کاریگەرە لە زیادکردنی توانای داهێنەری منداڵان.
6- خەڵات مەدە
خەڵات مەدە بە منداڵان بۆ دەربڕینی داهێنانەکانیان، هاندانی دەستێوەردان لە پرۆسەی زیادکردنی داهێنەری منداڵان دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی کوالیتی و نەگۆڕی بیرکردنەوەی داهێنەرانەی منداڵان.
با منداڵ بە غەریزەیی و ئازادانە چالاکییە داهێنەرەکانی خۆی دەرببڕێت و بیخاتە بواری جێبەجێکردنەوە، نەک تۆ پاداشتێک بۆ ئەنجامدانی کردەیەکی داهێنەرانە وەک ژەنینی پیانۆ دابنێیت و ئەویش بە پاڵنەری بەدەستهێنانی پاداشتەکە ئەو کارە بکات. با ئەوەی چێژی لێ وەردەگرێت بیکات.
7- پەسندکردنی هەوڵدان نەک دەرئەنجام
هەوڵبدە کەمتر گرنگی بەو شتە بدەیت کە ئامانجی منداڵەکەت چییە و لە کۆتاییدا دەیەوێت چی بەدەستبهێنێت. وە پێویستە جەختکردنەوەت لەسەر پرۆسەکە بێت نەک بەرهەمەکە. لە ڕاستیدا پرۆسەکە گرنگترە لە بەرهەمی کۆتایی.
یەکێک لەو ڕێگایانەی کە دەتوانیت بیکەیت بۆ زیادکردنی داهێنەری منداڵان بەم ڕێگایەی سەرەوە ئەوەیە کە پرسیاری وەک ئایا چێژ لە ئەنجامدانی ئەم کارە وەردەگریت؟ ئایا ئەم کارەت تەواو کردووە؟ بۆچی کار بۆ تۆ چێژبەخشە؟
8. پرسیاریان لێ بکە
یەکێک لە ڕێگا سەرەکییەکانی گەشەپێدانی داهێنەری منداڵان، هاندانیانە بۆ پرسیارکردن. هەر کاتێک کاتت لەگەڵیان بەسەر برد، پرسیاریان لێ بکە وەک ئەوەی ئاسمان بۆچی شینە؟ بۆچی ئاوی زەریاکان شەپۆلی هەیە، لەکاتێکدا ئاوی دەریاچە یان گۆمەکان شەپۆلیان نییە؟ هێزی کێشکردن چۆن کاردەکات؟ هتد.
ڕوونکردنەوەی ئەم جۆرە شتانە یارمەتیان دەدات کە کنجکاو بن و لە ئەنجامدا توانای خەیاڵیان بەهێزتر دەبێت و فێری توانای چارەسەرکردنی کێشەکان دەبن.
9- فێری چەند ڕێگایەکیان بکە بۆ چارەسەرکردنی هەر کێشەیەک
جا کێشەی بیرکاری بێت یان کێشەی سۆزداری، وەک دایک و باوک پێویستە منداڵەکانتان فێر بکەن کە چەندین ڕێگە هەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشەیەک و دیدگای جیاواز هەیە بۆ سەیرکردنی شتەکان. یارمەتیان بدە لە تێڕوانین و بۆچوونی کەسانی تر تێبگەن.
10. هاندانی کنجکاوییان
منداڵان بە کنجکاوی لەدایک دەبن و دەیانەوێت لەبارەی هەموو شتێکەوە بزانن. کەواتە ئەرکی دایک و باوک و مامۆستایە کە ئاماژەی سەرنجڕاکێش و پەیوەندیدار پێشکەش بکەن بۆ ئەوەی کنجکاوییان زیاتر بەرەو ئاراستەیەکی دروست پاڵ بنێن.
بۆ نموونه ده توانن به هونه ڕ و فه ڕهه نگ و ئه ده بی ده وڵه مه نده کانی وڵاتێک بکه ن و له هه مان کاتدا مانا و چه مکه شاراوه کانیان بناسن. هەروەها دەتوانیت قسەیان لەگەڵ بکەیت دەربارەی بارودۆخی ژینگە و چۆن دەتوانێت کاریگەری لەسەر ژیانی مرۆڤ و ئاژەڵەکانی دەوروبەری هەبێت.
دایک و باوک بە بەشداریکردنیان لەم جۆرە باسە مانادارانەدا دەتوانن کنجکاوی منداڵەکە بە شێوەیەک بەرەوپێش ببەن کە بیانەوێت زیاتر بزانن و بە هەمان شێوە یارمەتیدەر بن بۆ زیادکردنی داهێنەری منداڵەکان.
