وابی سابی چییە؟ ئەگەر بمانەوێت بە چەند وشەیەک پێناسەی وابی سابی بکەین، واتە تێگەیشتن لە جوانی شتە ناتەواوەکان. بێگومان ئەم وەسفە زۆر سادەیە بۆ ئەم چەمکە ژاپۆنییە کە ڕەگ و ڕیشەی قووڵی هەیە. وابی سابی لە ڕاستیدا شتێکە لە نێوان چەمکێکی هونەری و فەلسەفەیەک بۆ ژیان و هەستێکی کەسی. ئەم چەمکە جوانە لە هەموو بەشەکانی کولتوری ژاپۆنیدا ئامادەیە. لەم بەشەی خوارەوەدا ئەم چەمکە جوانە ناباوەرەتان پێ دەناسێنین و باسی ئەو وانانەتان بۆ دەکەین کە دەتوانین لێی فێربین.
وابی سابی چییە؟
زاراوەی وابی-سابی لە 2 وشەی ژاپۆنی پێکهاتووە:
وابی:
لە سەدەی پازدەهەمدا بە واتای گرنگیدانێکی ورد بە جوانییەکانی مەراسیمی چای ژاپۆنی و ئەو شوێن و کەلوپەلانەی کە لەم ڕێوڕەسمە تەقلیدییەدا بەکاردەهێنرێن. ئەمڕۆ ئەم وشەیە مانای جیاوازی هەیە، وەک هەستکردن بە تەنیایی و قەدرزانی بۆ ژیانێکی بێدەنگ دوور لە ژاوەژاوی شار.
سابی:
ئەم وشەیە لە سەدەی هەشتەمدا داهێنراوە و بە مانای چێژی بیرکردنەوە لە شتە کۆن و کۆنەکان دێت. هەروەها وشەی سابی بۆ قسەکردن لەسەر جوانی شتە وشکەکان بەکارهاتووە. ئەم وشەیە بە مانای ئارامیی وەسف نەکراوی شتە کۆن و ناسک یان ژەنگاوییەکانیش دێت.
بۆ خەڵکی ژاپۆن وابی سابی بە واتای هەستێکی وەسف نەکراو دێت کە لە شتە جوانەکاندا دەبینرێت. ئەم چەمکە دەتوانرێت لەم جۆرە شتانەدا هەست پێبکرێت:
- ڕازاندنەوەی گوڵ؛
- ئەدەب؛
- فەلسەفە؛
- هۆنراوە؛
- مەراسیمی چای نەریتی.
لە ژاپۆن، وابی-سابی وردە بەڵام لە هەموو شوێنێکدا هەیە، بۆ نموونە لە:
- درز لەسەر دەفرە چایەکە؛
- چوارچێوەی دەرگای کۆن؛
- دیمەنێکی تەماوی؛
- ڕەنگدانەوەی مانگ لەسەر ئاوی گۆمەکە.
مەبەست لە وابی سابی:
تێگەیشتن لەو جوانیانەی کە مەحکومن بە لەناوچوون وەک دیمەنی سروشتی و شت و تەنانەت مرۆڤیش؛
بیرکردنەوە لەو شتانەی کە بە تێپەڕبوونی کات سەرنجڕاکێشتر و جوانتر دەبن.
زاراوەی وابی سابی لە کوێوە هاتووە؟
چەمکی وابی سابی کە هەمیشە بەشێک بووە لە کولتوری ژاپۆن، لە چیرۆکی گەنجێکەوە سەرچاوەی گرتووە بە ناوی سێنۆ ڕیکیو. سێنۆ ڕیکیو دەروێشێک بووە لە سەدەی 16دا کە دیزاینی ئاهەنگی چای خواردنەوەی کردووە وەک ئەوەی ئەمڕۆ پراکتیزە دەکرێت. بەپێی ئەفسانە ژاپۆنییەکان، ڕیکو بە تامەزرۆییەوە فێری فۆتۆفێنی مەراسیمی چای باوباپیرانی بووە و بۆ فێربوونی ئەم مەراسیمە چووە لای وەستایەکی بەناوبانگ بەناوی تاکینۆجۆ.
بۆ تاقیکردنەوەی تواناکانی ڕیکو، ئەم وەستایە داوای لێکرد ئاگاداری باخچەکەی بێت. ڕیکو باخچەکەی ڕێکخستەوە، بەڵام پێش ئەوەی تەواو بکات، دار گێلاسەکەی هەژاند و هەندێک گوڵی گێلاس کەوتنە سەر زەوی. ئەم گوڵە بچووکانە باخچەکەیان جوان دەکرد. ئەمەش هۆکارێکە بۆ ئەوەی بۆ یەکەمجار چەمکی وابی سابی دروست بوو.سێنۆ ڕیکیۆ یەکێکە لە گەورەترین و کاریگەرترین وەستاکانی مەراسیمی چا خواردنەوە لە مێژوودا. بە هاوکاری ئەو ئاهەنگی چا خواردنەوەکە بە خواردنی لوکس دیزاین کرا.
جوانی ئاهەنگی چا خواردنەوەکە لە سادەیی وەسفنەکراوی شتەکان و کەشوهەوای مینیمالیستییەوە سەرچاوە دەگرێت. ڕیکیۆ بە بەکارهێنانی شتە کەموکوڕییەکان و زۆرجار شکاو و چاککراوە لە ژوورێکدا کە خاڵی بوو لە شتە دەرەکییەکان، ساتەوەختی خواردنەوەی چای کردە ساتێکی هاوسۆزی و دڵسۆزی و ڕێزگرتن و ئاشتی. ئەم مەراسیمە بە مەراسیمی “وابیچە”یش ناسراوە. چا بە زمانی ژاپۆنی بە واتای چا. لەمڕۆشدا ڕەسەنترین ڕێوڕەسمی چا خواردنەوە بە کوپ و خواردنی ئەنتیک کە چەندین سەدە ساڵە بەڕێوەدەچێت. جوانی وابی سابی لە زۆرێک لە هونەرە ژاپۆنییەکان دەبینرێت، کە ئاهەنگی چای نەریتی تەنها یەکێکە لەوانە.
وابی سابی لە هونەری ژاپۆنیدا:
وابی سابی ئەوەندەی هەستێکی هونەرییە، ئەوەندەش هەستێکی جوانکاریی زوو تێپەڕ دەبێت. لەم شێوازە هونەریەدا ئاهەنگ دەگێڕدرێت بو تێپەڕبوونی کات و ئەو زیانانەی کە بەهۆیەوە تووشی بووە. ئەم چەمکە لە زۆرێک لە هونەرە ژاپۆنییەکاندا هەیە.
1. هایکۆ:
لە شیعری هایکودا دەتوانیت هەست بە وابی سابی بکەیت. ئەم شێوازە شیعرییە دەربڕینی جوانی زوو تێپەڕ و چرکەساتی، سادەتر کردووە.
2. شاکوهاچی:
شاکوهاچی فلوتێکی نەریتی ژاپۆنییە کە چەمکی وابی-سابی وەبیر دەهێنێتەوە. ئەم فلوتە پێکهاتەیەکی سادەی هەیە. شاکوهاچی دارێکی ڕەقە لە بامبۆ کە لە هەردوو لا کراوەیە. لەسەر ئەم بامبۆیە 5 کون هەیە و بەشی کۆتاییەکەی لە ڕەگی بامبۆ دروستکراوە. ئەم فلوتە ڕەنگە پێکهاتەیەکی سادەی هەبێت، بەڵام کارێکی هونەری جوانە و بۆ ژەنینی تراکی مۆسیقای هۆنکیۆکو بەکاردێت.
3. ئیکێبانا:
ژاپۆنییەکان لە خاکێکدا دەژین کە تووشی هەموو جۆرە کارەساتێکی سروشتی وەک بوومەلەرزە و تسونامی دەبن، بۆیە پەیوەندییەکی ناوازەیان لەگەڵ سروشتدا هەیە. کەواتە سەیر نییە کە ژاپۆنییەکان ئەوەندەی لێی دەترسن ڕێز لە سروشت بگرن. هونەری ڕێکخستنی گولی ئیکێبانا لێرەوە سەرچاوەی گرتووە. لەم شێوازە لە ڕێکخستنی گوڵدا، گوڵەکان بە شێوەیەکی ناهاوسەنگ ڕێکدەخرێن.
4. بۆنسای:
دارە بچووکە بەناوبانگەکانی ژاپۆن پێیان دەوترێت بۆنسای، کە زۆرجار لق و پارچەی ڕووەکی وشککراوەیان بەیەکەوە گرێ داوە. مەبەست لە گەشەکردنی ئەم ڕووەکانە جەختکردنەوە لەسەر تێپەڕبوونی کات و جوانی سروشت.
5. باخچەی زین:
لە کولتوری ژاپۆندا هیچ شتێک لە باخچەی زین ورووژێنەرتر نییە. لەم باخچەدا توخمە کاتیەکانی وەکو موس سەوز و دارستانە گەشەسەندووەکان و گەڵای تازە لەگەڵ شتە نەگۆڕەکانی وەک خۆڵ و بەردی کۆن تێکەڵ دەکرێن. باخچەی ژاپۆنی و پەرەسەندنیان بە درێژایی مێژوو و وەرزەکان نموونەیەکی جوانی چەمکی وابی سابییە.
6. کینتسوگی:
ئەمە تەکنیکێکی کۆنی ژاپۆنییە بۆ چاککردنەوەی شتەکان. لەم هونەرە جوانەدا شوێنە شکاوەکان بە بۆیەی لاک کە لەگەڵ تۆزی زێڕ تێکەڵ کراوە چاک دەکرێنەوە. کینتسوگی واتە لەبری ئەوەی سیرامیکی شکاو یان تێکچوو فڕێ بدەن، بە جوانی دەیانڕازێننەوە و دووبارە بەکاری دەهێننەوە. مەبەست لەم کارە بینینی جوانییە تێپەڕبووەکانە. هەروەها کینتسوگی مەتافۆرێکە بۆ نەرمی لە دەروونناسیدا. لەوانەیە کاریگەری دەروونی و ئازارت پێ بگات، بەڵام لە پێشوو جوانتر و بەهێزتر هەڵدەستیت.
5 فێرکاری گرنگی وابی سابی:
لە دونیای ئەمڕۆدا کە هەموومان مامەڵە لەگەڵ کێشەکان دەکەین وەک سترێسێکی زۆر، وابی سابی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت. وابی سابی چەمکێکە بانگهێشتمان دەکات بۆ گەڕانی بەردەوامی جوانی لە سووڕی سروشتدا. ئەم چەمکە ئەوەمان بیردەخاتەوە کە هەموو شتێک نا هەمیشەیی و ناتەواو و ڕاگوزەرە، بە خۆمان و ژیانیشەوە. لە ئەنجامدا پێویستە هەموو شتێک وەک خۆی قبوڵ بکەین، لە ساتەوەختەکەدا بژین و لە قۆناغە سادە و ڕاگوزەرەکانی ژیان تێبگەین.
دەتوانین چەندین وانە لە وابی سابی وەربگرین، و لە خوارەوە باسمان لە 5 دانە کردووە.
1. بە قبوڵکردنی سەختیەکان، ئازادی بەدەست دەهێنیت و گەشە دەکەیت
یەکەم فێرکاری وابی سابی پراکتیزەکردنی سوپاسگوزاری و قبوڵکردنە. بێگومان ئەم قبوڵکردنە بە مانای دەستبەرداربوون لە کێشەکان نییە، بەڵکو بە مانای قبوڵکردنی توندی کێشەکان و هەوڵێکی جددییە بۆ چارەسەرکردنیان. کاتێک تەسلیمی ڕەوتی ناتەواوی ژیان دەبیت، ئارامی و ئازادی دەدۆزیتەوە و هەنگاو دەنێیتە سەر ڕێگای گەشەکردن.
2. هەموو شتێک لە ژیاندا دەگۆڕێت، بۆیە هەوڵبدە بۆ باشترین
فەلسەفەی وابی سابی فێرمان دەکات کە هەموو شتێک لە ژیاندا بە خۆمانەوە ناهەمیشەیی و ناتەواو و هیچ شتێک کامڵ نییە. بۆیە پێویستە هەموو هەوڵێک بدەین بۆ ئەوەی باشترینی خۆمان بین. هەوڵبدە باشترین هاوبەش بیت لە پەیوەندییە سۆزدارییەکانتدا یان داهێنەرترین کەس بیت لە کارەکەتدا. هەوڵبدە دۆخەکەت باشتر بکەیت. بەڵام چاوەڕوانی کامڵبوون مەکە. قبوڵ بکە کە هیچ شتێک تەواو نییە و هەر بۆیەش کامڵبوونی تەواو بە هیچ شێوەیەک بوونی نییە.
3. قەدری جوانییەکەی بزانە
کینتسوگی ئەوەمان بیردەخاتەوە کە جوانی لە شتە شکاوەکاندا هەیە. ئەم هونەرە جوانە ئەو هێز و حیکمەت و نەرمی و نەرمییە دەگێڕێتەوە کە بە تێپەڕبوونی کات بەدەستیان هێناوە. بۆچی لەبری ئەوەی چێژ لە برینە زێڕینەکان وەربگرین، بیانشارنەوە؟ لە ژیاندا زۆر سات هەیە کە هەست بە شکاوی دەکەین. شتگەلێک ڕوودەدەن کە بۆ هەمیشە پەڵەی سۆزداری یان جەستەیی بەجێدەهێڵن. ئەم برینانە نابێت بشاردرێنەوە و لەبیربکرێن. پێویستە ڕێگا بدین ئەم برینانە بە زێڕ بۆیاخ بکرێن. شکستەکان ڕوودەدەن کە فێربین چۆن کارەکان نەکەین.
4. سادەیی و خاوبوونەوە تاکە ڕێگایە بۆ چێژوەرگرتن لە ژیان
دەتوانیت چێژ لە ژیان وەربگریت بە ئەنجامدانی کارەکان بە هێواشی و سادە. بەم شێوەیە زیاتر لەگەڵ جیهانی دەوروبەرت هاوئاهەنگ دەبیت و لە گەردووندا نوقم دەبیت. بە ئامێزگرتنی فەلسەفەی وابی سابی، چێژ لە شتە بچووکەکانی وەک ئەمانە وەردەگریت:
- ئاودانی ڕووەکەکان؛
- سەیرکردنی تیشکی خۆر؛
- دەنگی نەرمی باران؛
- خوێندنەوەی کتێبێک لە ژێر سێبەری دارێکدا.
لە ڕاستیدا کاتێک خاو دەبیتەوە ژیان ئاسانتر دەبێت و سەرنجت لەسەر شتە گرنگەکانە. ئەگەر دەتەوێت چێژ لە ژیانی ڕۆژانە وەربگریت و نەکەوێتە خولگەیەکی یەکدەنگەوە، ئەوا ئەم شێوازە تاقیبکەرەوە.
5. له‌و ساته‌دا بژی
کۆمەڵگای ئەمڕۆ بە دوای بەختەوەریدا دەگەڕێت. زۆربەی خەڵک بەدوای شتی گەورەدا دەگەڕێن و زۆرجار هەست بە بەتاڵی دەکەن کاتێک دەگەنە ئەوێ. باوەڕبوون بە وابی سابی ڕزگارمان دەکات لەم بۆشاییە. ڕەگی هەموو ناخۆشییەکان لەوەدایە کە هەموو بیرکردنەوەکانمان لە داهاتوویەکی دووردا تێوەگلاون و گرنگی بە ژیان لە ئێستادا نادەین. بەو شتەی کە هەتە و لە کوێیت ڕازیبە و هەوڵبدە بۆ ئەوەی کە دەتەوێت. دڵنیابە لەوەی کە دەتوانیت هەرچیت بوێت بەدەستی بهێنیت.
دوا وشە:
وابی سابی چەمکێکی هونەری و فەلسەفی جوانە کە پێویستە لە ژیانی ڕۆژانەماندا پراکتیزەی بکەین. ئەم چەمکە قووڵە ژاپۆنییە ئەوەمان بیردەخاتەوە کە ژیان کاتییە، کەواتە بۆچی چێژ لە جوانییەکانی وەرنەگرین؟ وابی سابی ڕێگەت پێدەدات خۆت بیت و هەوڵبدەیت بۆ ئامانجەکانت، بەڵام ئازاری خۆت نەدەیت بۆ گەیشتن بە کامڵبوون. ئەم چەمکە فەلسەفییە ئەوەمان بۆ دەردەخات کە دەتوانین لە دووربینترین شوێنەکاندا جوانی بدۆزینەوە و چێژ وەربگرین.
