پەیوەندی نێوان کەسەکان بەشێکی گەورە و گرنگی ژیانت پێکدەهێنن. ئەم پەیوەندیانە دەتوانن لە نزیک و ئینتیمیەوە تا دوور و تەحەدا بن. زۆربەمان دەزانین لە چ جۆرە پەیوەندییەکدا بەشدارین. بەڵام هەندێک جار لە پەیوەندییەکانماندا زۆر ڕاستگۆ نین لەگەڵ خۆمان و نامانەوێت دان بەوەدا بنێین کە پەیوەندییەکەمان پەیوەندییەکی تەندروست نییە. ڕەنگە بە زانینی جۆرەکانی پەیوەندییەکان و ئەو کاریگەرییەی کە هەریەکەیان لەسەر ژیانمان هەیەتی، بتوانین باشتر لەوە تێبگەین کە پەیوەندییەکەمان سەر بە کام پۆلە و بڕیارێکی دروست بۆ ژیانمان بدەین.
پەیوەندی سۆزداری و هاوسەرگیری لە هەر نەتەوەیەکدا بناغەی ژیانی داهاتوو و تەندروستی دەروونی کۆمەڵگا پێکدەهێنن، بۆیە پێویستە لە هەڵبژاردنی پەیوەندییەکان لە ڕادەبەدەر وریا بین. لێرەدا 6 جۆر پەیوەندی دەناسێنین و هیوادارین سوودی هەبێت بۆ ئێوەی ئازیز.
پەیوەندی چییە؟
پەیوەندی بریتییە لە هەر پەیوەندییەکی نێوان دوو کەس کە دەتوانێت ئەرێنی یان نەرێنی بێت. دەتوانیت پەیوەندیت لەگەڵ کۆمەڵێک کەسی بەرفراوان هەبێت لەوانە خێزان و هاوڕێیان. دەستەواژەی “بوون لە پەیوەندیدا”، لە کاتێکدا زۆرجار پەیوەستە بە پەیوەندییە سۆزدارییەکانەوە، بەڵام دەتوانێت ئاماژە بە پەیوەندییە جۆراوجۆرەکان بکات کە کەسێک لەگەڵ کەسێکی دیکەدا هەیەتی. “لە پەیوەندیدا” هەمیشە بەو مانایە نییە کە ئینتیمای جەستەیی، وابەستەیی سۆزداری، یان پابەندبوون بەشدارە. مرۆڤەکان بەشداری جۆرە جیاوازەکانی پەیوەندی دەکەن کە تایبەتمەندی ناوازەیان هەیە.
چەند جۆر پەیوەندی بنەڕەتی هەیە؟
بەزۆری پەیوەندییەکان دەکەونە یەکێک لە چەند پۆلێکی جیاوازەوە:
- پەیوەندییەکانی خێزان
- هاوڕێیەتی
- ناسیاوەکان
- پەیوەندییە ڕۆمانسیەکان
- سێکس
- پەیوەندی بازرگانی
- پەیوەندییە بارودۆخییەکان
ئەم فۆرمە جیاوازانەی پەیوەندییەکان دەتوانن لە نزیکایەتیدا زۆر جیاواز بن و هەروەها ژێر جۆری جیاوازی پەیوەندی لەناو هەریەکێک لەم جۆرە بنەڕەتیانەدا هەن. هەندێک لەو جۆرە جیاوازانەی پەیوەندی کە ڕەنگە لە هەندێک کاتدا لە ژیانتدا ئەزموونی بکەیت بریتین لە:
1. پەیوەندی ئەفلاتونی (Platonic relationships):
پەیوەندی ئەفلاتونی جۆرێکە لە هاوڕێیەتی کە پەیوەندییەکی نزیک و ئینتیمی لەخۆدەگرێت بەبێ سێکس و ڕۆمانسیەت. ئەم پەیوەندیانە بەزۆری بەم شێوەیە تایبەتمەندن:
- نزیکی
- حەز
- تێگەیشتن
- سەرنج
- ئاگا لێ بوون
- پشتیوانی
- ڕاستگۆیی
- قبوڵکردن -قبوڵ بکرێت
پەیوەندییە ئەفلاتوونییەکان دەتوانن لە بارودۆخێکی بەرفراواندا ڕوو بدەن و دەتوانن هاوڕێیەتی هاوڕەگەز یان ڕەگەزی بەرامبەر لەخۆ بگرن. لەوانەیە پەیوەندییەکی ئەفلاتوونی لەگەڵ هاوپۆلێک یان هاوکارێکت پەرەپێبدەیت، یان پەیوەندیت لەگەڵ کەسێکدا هەبێت لە شوێنێکی تردا، وەک یانێک، چالاکییە وەرزشییەکان، یان ڕێکخراوێکی خۆبەخشی کە لەگەڵیدا بەشداریت.
ئەم جۆرە پەیوەندییە دەتوانێت ڕۆڵێکی سەرەکی بگێڕێت لە پێشکەشکردنی ئەو پشتگیرییە کۆمەڵایەتییەی کە پێویستە بۆ تەندروستی و خۆشگوزەرانیت. توێژینەوەکان دەریدەخەن کە هاوڕێیەتی ئەفلاتونی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی مەترسی تووشبوون بە نەخۆشی و کەمکردنەوەی مەترسی خەمۆکی یان دڵەڕاوکێ و بەرزکردنەوەی بەرگری لەش. پەیوەندی ئەفلاتونییەکان ئەوانەن کە ئینتیما و هاوڕێیەتی بەبێ سێکس لەخۆدەگرێت. هەندێک جار پەیوەندییە ئەفلاتونییەکان دەتوانن بە تێپەڕبوونی کات بگۆڕدرێن بۆ پەیوەندییەکی سۆزداری یان سێکسی.
2. پەیوەندی ڕۆمانسی(Romantic relationships):
پەیوەندییە ڕۆمانسیەکان ئەوانەن کە هەستی خۆشەویستی و سەرنجڕاکێشان لەخۆدەگرێت و لەکاتێکدا خۆشەویستی ڕۆمانسی دەتوانێت جیاواز بێت، بەڵام زۆرجار هەستکردن بە سۆز و ئینتیما و پابەندبوون لەخۆدەگرێت. شارەزایان ڕێگەی جیاوازیان بۆ وەسفکردنی چۆنیەتی ئەزموون و دەربڕینی خۆشەویستی مرۆڤەکان هێناوەتە ئاراوە.
بۆ نموونە ڕۆبەرت ستێرنبێرگ، دەروونناس، سێ پێکهاتەی سەرەکی خۆشەویستی پێشنیار دەکات: سۆز، ئینتیما و پابەندبوون. ڕوونی دەکاتەوە کە خۆشەویستی ڕۆمانسی تێکەڵەیەک لە سۆز و ئینتیمایە. پەیوەندییە ڕۆمانسیەکان بە تێپەڕبوونی کات دەگۆڕدرێن. لە سەرەتای پەیوەندییەکدا، مرۆڤەکان بەزۆری هەست بە سۆزێکی بەهێزتر دەکەن. لەم ماوەیەی سەرەتاییدا، مێشک هەندێک گواستەرە دەمارییەکان (دۆپامین، ئۆکسیتۆسین و سیرۆتۆنین) ئازاد دەکات کە وا لە مرۆڤەکان دەکەن هەست بە خۆشحاڵی و “عاشق” بکەن.
بە تێپەڕبوونی کات ئەم هەستانە دەست دەکەن بە کەمبوونەوە لە چڕیدا. لەگەڵ پەرەسەندنی پەیوەندییەکەدا، مرۆڤەکان ئاستی قووڵتری ئینتیما و تێگەیشتنی سۆزداری دەدۆزنەوە. زۆرجار پەیوەندییە ڕۆمانسیەکان لە سەرەتاوە سۆزدارن، لەکاتێکدا هەستە سەرەتاییەکانی سۆز بەگشتی بە تێپەڕبوونی کات کەمدەبێتەوە و هەستکردن بە متمانە و ئینتیمای سۆزداری و پابەندبوون بەهێزتر دەبێت.
3. پەیوەندی ژەهراوی(toxic relationships):
پەیوەندی ژەهراوی بریتییە لە هەر جۆرە پەیوەندییەکی نێوان کەسی کە تێیدا باشبوونی سۆزداری، جەستەیی، یان دەروونیت بە جۆرێک لە جۆرەکان تێکدەچێت یان مەترسی لەسەر دروست دەبێت. زۆرجار ئەم جۆرە پەیوەندیانە هەست بە شەرمەزاری، زەلیلبوون، تێنەگەیشتن، یان بێ پشتیوانیکردنت دەکات. هەر جۆرە پەیوەندییەک دەتوانێت ژەهراوی بێت، لەوانە هاوڕێیەتی، پەیوەندی خێزان، پەیوەندی سۆزداری، یان پەیوەندی لە شوێنی کار.
پەیوەندییە ژەهراویەکان بەم شێوەیە تایبەتمەندن:
- نەبوونی پشتیوانی
- لۆمەکردن
- توانای کێبڕکێ
- خۆ سانسۆرکردن
- بێ ڕێزی
- ناپاکی
- دوژمنایەتی
- ئیرەیی
- ڕەفتارە شەڕانگێزە پاسیڤەکان
- خراپی پەیوەندی
- فشار
هەندێک جار هەموو کەسەکان لە پەیوەندییەکدا ڕۆڵیان هەیە لە هۆکاری ئەم ژەهراویبوونە. بۆ نموونە ئەگەر بەردەوام بێ میهرەبان و ڕەخنەگر و نائەمنی و نەرێنی بیت، لەوانەیە بەشدار بیت لە ژەهراویبوون.
لە حاڵەتەکانی تردا کەسێک لە پەیوەندییەکدا ڕەنگە بە شێوەیەک ڕەفتار بکات کە هەستی ژەهراوی دروست بکات. لەوانەیە ئەمە بە مەبەست بێت، بەڵام لە حاڵەتەکانی تردا، ڕەنگە مرۆڤەکان بە تەواوی تێنەگەن کە چۆن کاریگەرییان لەسەر کەسانی دیکە هەیە. بەهۆی ئەزموونی ڕابردوویان لە پەیوەندییەکاندا، زۆرجار لە ماڵەوە، ڕەنگە هیچ ڕێگەیەکی تر نەزانن بۆ ڕەفتارکردن و پەیوەندیکردن.
پەیوەندییە ژەهراویەکان زیانێکی زۆر بە تەندروستیت دەگەیەنن. بۆ نموونە بەپێی توێژینەوەیەک، فشاری دەروونی لە پەیوەندییە نەرێنییەکانەوە کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر تەندروستی دڵ و خوێنبەرەکان هەیە. هەستکردن بە گۆشەگیری و هەڵە تێگەیشتن لە پەیوەندییەکدا دەتوانێت ببێتە هۆی تەنیایی، کە دەرکەوتووە کاریگەری زیانبەخشی لەسەر تەندروستی جەستەیی و دەروونی هەیە.
پەیوەندییە ژەهراویەکان دەتوانن سترێس و زیانبەخش و تەنانەت خراپەکاریش بن. ئەگەر پەیوەندییەکی ژەهراوی لەگەڵ کەسێک لە ژیانتدا هەیە، کار لەسەر دروستکردنی سنوورێکی بەهێز بکە بۆ پاراستنی خۆت. لەگەڵ پسپۆڕێکی تەندروستی دەروونی قسە بکە یان کۆتایی بە پەیوەندییەکە بهێنە ئەگەر ئازارت دەدات.
4. پەیوەندی وابەستە(Dependent relationships):
پەیوەندی وابەستە جۆرێکە لە پەیوەندی ناهاوسەنگ و ناکارامە کە تێیدا کەسێک وابەستەی سۆزداری، جەستەیی یان دەروونی بە لایەنی بەرامبەرەوە هەیە. جۆرێکی تری ئەم جۆرە پەیوەندییە هەیە کە هەردوو لایەن وابەستەن و لە هەڵاوسان و یەک لە دوای یەکدا کەسێک دەبێتە چاودێر و ئەوی تریان دەبێتە وەرگر و ئەم خولە بەردەوام دەبێت.
تایبەتمەندیەکانی پەیوەندی وابەستە بریتین لە:
- تۆ وەک بەخشەر مامەڵە دەکەیت لە کاتێکدا کەسی بەرامبەر وەک وەرگر مامەڵە دەکات.
- هەموو هەوڵێک دەدەیت کە لەگەڵ هاوبەشی ژیانت تێکەڵ نەبیت و دڵخۆشی بهێڵیتەوە.
- هەست دەکەیت پێویستت بە مۆڵەتە بۆ ئەنجامدانی کارەکان.
- بە توندی هەست دەکەیت کە بەرپرسیاریت لە پاراستنی ئەو کەسەی لەبەردەمتدایە.
- بۆ دڵخۆشکردنی بەرامبەرەکەت هەر کارێک دەکەیت، تەنانەت ئەگەر خۆتیش دڵتەنگ بوویت.
- هەست دەکەیت نازانیت شوناس و ڕۆڵی تۆ چییە لە پەیوەندییەکەدا.
- بەرزکردنەوەی کەسی بەرامبەر تەنانەت ئەگەر هیچی نەکردبێت بۆ بەدەستهێنانی نیازپاکی و سەرسامی تۆ.
بەڵام هەموو پەیوەندییە هاووابەستەکان وەک یەک دروست ناکرێت. دەتوانن لە چڕیدا جیاواز بن. ئالوودەبوون دەتوانێت کاریگەری لەسەر چەندین جۆری جیاوازی پەیوەندی هەبێت، لەوانە پەیوەندی نێوان هاوسەرەکان، دایک و باوک و منداڵەکان، هاوڕێیان، ئەندامانی تری خێزان و تەنانەت هاوکارەکانیش.
پەیوەندییە وابەستەکراوەکان لە کارلێککردندا بنیات دەنرێن. لە کاتێکدا ڕەنگە هاوبەشێک زیاتر “پێویست” دەرکەوێت، هاوبەشەکەی دیکە ڕەنگە هەست بە ئاسوودەیی زیاتر بکات. بۆ نموونە کەسێک کە هەست بە ئاسوودەیی زیاتر دەکات، ڕەنگە خۆی لە گرنگیدان بە پێداویستییەکانی خۆی بەدوور بگرێت بە هەڵبژاردنی هاوبەشێک کە بەردەوام داوای پشتگیری دەکات.
5. پەیوەندی یەک شەو (Casual Relationships):
زۆرجار یەک شەو هاوڕێیەتی لەخۆدەگرێت کە ڕەنگە سێکسی بێ پابەندبوون لەخۆبگرێت. بەڵام شارەزایان پێیان وایە ئەم زاراوەیە ناڕوونە و دەتوانێت مانای جیاواز بۆ کەسانی جیاواز هەبێت. بەگوێرەی نووسەرانی توێژینەوەیەک کە لە گۆڤاری Canadian Journal of Human Sexuality، بڵاوکراوەتەوە، پەیوەندی یەک شەو دەتوانێت لەم بارودۆخانەدا ڕووبدات:
- لەگەڵ یەک مانەوە یەک شەو
- بانگهێشتکردن بۆ سێکس(Booty calls)
- هاوڕێیانی “سێکس”Sex” buddies
- هاوڕێیان بە سوود(Friends with benefits)
زۆرجار ئەم جۆرە پەیوەندییانە دەکەونە سەر سپێکترۆمێک کە لە ئاستی فرێکوێنسیی بەرکەوتن، جۆری بەرکەوتن، بڕی خۆئاشکراکردن، باسکردنی پەیوەندییەکە و پلەی هاوڕێیەتیدا دەگۆڕێت. ئەم توێژینەوەیە دەریخست کە ئەو کەسانەی ئەزموونی سێکسی زیاتریان هەیە، باشتر توانیویانە پێناسەکانی ئەم لیبێڵانە دەستنیشان بکەن بە بەراورد بەو کەسانەی کە ئەزموونی سێکسییان کەمترە. پەیوەندی یەک شەو لە نێوان گەنجانی پێگەیشتوودا باوتره. وە لە هەندێک کولتووردا ناوی تری هەیە.
6. پەیوەندی کراوە(Open relationships):
پەیوەندی کراوە جۆرێکە لە فرەژنی بە ڕێککەوتن کە تێیدا یەکێک یان زیاتر لە هاوبەشەکان سێکس یان پەیوەندی لەگەڵ کەسانی دیکەدا دەکەن. هەردووکیان ڕێکدەکەون لەسەر ئەوەی لە پەیوەندییەکی کراوەدا سێکس لەگەڵ کەسانی دیکە بکەن، بەڵام ڕەنگە هەندێک مەرج یان سنووردارکردن هەبن، پەیوەندی کراوە لە هەموو جۆرە پەیوەندییەکی سۆزداریدا ڕوودەدات، جا پەیوەندی یەک شەو بێت، پەیوەندی خۆشەویستی یان هاوسەرگیری.
پەیوەندی فرەژنی لە کۆمەڵگاکاندا چەواشە دەکرێت. بەڵام لێکۆڵینەوەکان دەریدەخەن کە نزیکەی 21% بۆ 22%ی گەورەساڵان لە قۆناغێکی ژیانیاندا پەیوەندییەکی کراوە دەبن، ئەگەری تێوەگلان لە پەیوەندییەکی کراوەدا بەهەمان شێوە پەیوەستە بە ڕەگەز و ئاراستەی سێکسی. پیاوان ڕایانگەیاندووە کە پەیوەندی کراوەیان زیاترە لە ژنان. ئەو کەسانەی کە خۆیان وەک هاوڕەگەزباز و دووڕەگەزباز دەناسێنن، ئەگەری ئەوە زیاترە کە پێشتر لە پەیوەندییە کراوەکاندا ململانێیان ڕابگەیەنن بە بەراورد بەوانەی کە خۆیان وەک جیاڕەگەزبازەکان دەناسێنن.
دوا وشە:
گرنگ نییە لە چ جۆرە پەیوەندییەکدایت، گرنگ ئەوەیە کە تەندروست بێت. پەیوەندی تەندروست بە متمانە و ڕێزگرتن لە یەکتر و کراوەیی و ڕاستگۆیی و سۆزەوە تایبەتمەندە. هەروەها پەیوەندی باش نیشانەی پەیوەندییەکی تەندروستە. هەنگاو هەیە کە دەتوانیت بیگریتەبەر بۆ باشترکردنی پەیوەندییەکانت لەگەڵ کەسانی تر. دڵنیابوون لەوەی کە نیشانی کەسی بەرامبەر دەدەیت کە گرنگی بەو و خۆت دەدەیت لە هەمان کاتدا قەدرزانی خۆت و ئەوان دوو ستراتیژین کە دەتوانن یارمەتیدەر بن.
بەڵام ئەگەر پەیوەندییەک دەبێتە هۆی فشاری دەروونیت یان نیشانەکانی ژەهراویبوونت پیشان دەدات، بەدوای ڕێگایەکدا بگەڕێ بۆ ئەوەی سنوورێکی ڕوون دابنێیت، لەگەڵ چارەسەرکەرێک قسە بکەیت، یان تەنانەت کۆتایی بە پەیوەندییەکە بهێنیت ئەگەر زۆر ناتەندروست بوو.
