تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی چییە؟
تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی (HPD) حاڵەتێکی تەندروستی دەروونییە کە بە هەست و سۆزی توند و ناجێگیر و شێواوی وێنەی خۆت دەناسرێتەوە. وشەی “هیستریۆنی” بە واتای “دراماتیک” دێت.
بۆ ئەو کەسانەی کە تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنییان هەیە، خۆبەگەورەزانینیان بەندە بە ڕەزامەندی کەسانی دیکە و لە هەستێکی ڕاستەقینەی بەهای خۆیانەوە سەرچاوە ناگرێت. ئەوان ئارەزووی بەهێزیان هەیە بۆ ڕاکێشانی سەرنج و زۆرجار ڕەفتارێکی دراماتیک یان نەشیاو دەکەن بۆ ئەوەی سەرنجیان ڕابکێشن.
ئەو کەسانەی کە تووشی تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی بوون زۆرجار درک بەوە ناکەن کە ڕەنگە ڕەفتار و بیرکردنەوەیان کێشەدار بێت. تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی یەکێکە لە کۆمەڵێک حاڵەت کە پێی دەوترێت تێکچوونی کەسایەتی “پۆلی بی” کە ڕەفتاری دراماتیک و ناڕێک لەخۆدەگرێت.
تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی کاریگەری لەسەر کێ هەیە؟
تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی بەزۆری لە گەنجی سەرەتایی یان سەرەتای بیستەکاندا دەست پێدەکات. ژنان و ئەو کەسانەی کە لە کاتی لەدایکبووندا بە مێینە دەستنیشانکراون (AFAB) ئەگەری تووشبوونیان بە نەخۆشی کەسایەتی هیستریۆنی زیاترە لە چاو پیاوان و ئەو کەسانەی کە لە کاتی لەدایکبووندا نێریان بۆ دیاری کراوە (AMAB)، بەڵام توێژەران پێیان وایە کە ڕەنگە پیاوان و تاکەکانی AMAB کەم دەستنیشان بکرێن.
تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی تا چەند باو و ئاساییە؟
تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی تاڕادەیەک دەگمەنە. توێژەران مەزەندە دەکەن کە نزیکەی 1%ی خەڵک ئەم حاڵەتەیان هەیە.
نیشانەکانی تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی چین؟
تایبەتمەندی سەرەکی تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی نیشاندانی هەست و ئارەزووی سێکسی زیادەڕۆیی و ڕووکەش بۆ ڕاکێشانی سەرنج بۆ خۆی. کەسێک کە نەخۆشی کەسایەتی هیستریۆنی هەیە لەوانەیە:
- هەستکردن بە سوپاسگوزاری یان خەمۆکی کاتێک ناوەندی سەرنج نین.
- هەستەکانیان قووڵ و بە خێرایی دەگۆڕێت.
- لەوانەیە دراماتیک بن و زۆر لە ڕووی سۆزدارییەوە دەربڕین بن، تەنانەت تا ئەو ڕادەیەی کە هاوڕێ و خێزانەکەی لەبەردەم خەڵکدا شەرمەزار بکەن.
- ئەوان بوونێکی “گەورەتر لە ژیان”یان هەیە.
- هەمیشە دڵڕفێن و فلێرت بە.
- زۆر گرنگی بە شێوەی جەستەیی خۆیان دەدەن.
- بە لەبەرکردنی جل و بەرگی ڕەنگی گەش یان جل و بەرگی ئاشکراکردن، ڕوخساری خۆیان بۆ ڕاکێشانی سەرنج بەکاردەهێنن.
- ئەوان ڕەفتارێکی نەشیاوی سێکسی لەگەڵ زۆر کەسدا دەکەن کە چاویان پێیان دەکەوێت، تەنانەت کاتێک سەرنجیان ڕاناکێشرێت.
- ئەوان بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش قسە دەکەن و بۆچوونی بەهێز دەردەبڕن، بەڵام بە کەمترین ڕاستی یان وردەکارییەک بۆ پشتگیریکردن لە بۆچوونەکانیان.
- ئەوان بێهەڵوێستن و بە ئاسانی لە ژێر کاریگەری کەسانی دیکەدا دەبن، بە تایبەت ئەوانەی سەرسامن بەوان.
- ئەوان پێیان وایە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ کەسانی دیکەدا نزیکترە لەوەی کە ئاساییە.
- ئەوان کێشەیان هەیە لە پاراستنی پەیوەندییەکان، زۆرجار لە کارلێککردنیان لەگەڵ کەسانی دیکەدا ساختە یان قووڵ دەردەکەون.
- پێویستیان بە ڕازیکردنی دەستبەجێ هەیە و زۆر بە ئاسانی بێزار دەبن.
- بەردەوام بەدوای دڵنیاکردنەوە یان پەسەندکردندا دەگەڕێن.
هۆکاری تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی چییە؟
تێکچوونی کەسایەتی، لەوانەش تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی، یەکێکە لە حاڵەتە تەندروستییە دەروونییە کەم ناسراوەکان. توێژینەوەکان لەسەر تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی و تێکچوونەکانی تری کەسایەتی چەند هۆکارێکیان دەستنیشان کردووە کە ڕەنگە ببنە هۆی دروستبوونی تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی یان تێکچوونی کەسایەتی تر:
جینات:
تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی زیاتر لە خێزانەکاندا ڕوودەدات، بۆیە زانایان پێیان وایە ڕەنگە پەیوەندییەکی بۆماوەیی هەبێت.
برینەکانی منداڵی:
منداڵان لەوانەیە مامەڵە لەگەڵ زەبر و زەنگدا بکەن وەک دەستدرێژیکردنە سەر منداڵان یان مردنی ئەندامێکی خێزان کە دواتر لە تەمەنی گەورەییدا ڕەنگە تێکدەر یان کێشەدار بێت لە ژیانیاندا و ببنە بەشێک لە تێکچوونی کەسایەتی.
شێوازەکانی پەروەردەکردنی منداڵ:
ئەو منداڵانەی کە ئەزموونی شێوازی پەروەردەکردنی منداڵ دەکەن کە سنووردار، خۆبەزلزانین، یان ناتەبایی هەیە، ئەگەری تووشبوونیان بە نەخۆشی کەسایەتی هیستریۆنی زیاترە.
جگە لەوەش ئەو دایک و باوکانەی کە ڕەفتاری سێکسی دراماتیک، ناڕێک، خۆدزینەوە، یان نەگونجاو نیشان دەدەن، منداڵەکانیان دەخەنە مەترسی تووشبوون بە نەخۆشییەکە. هەندێک لە توێژەران پێیان وایە کێشەکانی پەیوەندی دایک و باوک و منداڵ دەبێتە هۆی کەم متمانە بەخۆبوون لە کەسانی تووشبوو بە HPD.
چۆن تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی دەستنیشان دەکرێت؟
کەسایەتی بە درێژایی تەمەنی منداڵی و هەرزەکاری بەردەوامە لە پەرەسەندن. هەر لەبەر ئەم هۆکارە، دابینکەرانی چاوەدێری تەندروستی بەزۆری کەسێکی تووشبوو بە تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی تا تەمەنی 18 ساڵ دەستنیشان ناکەن.
تێکچوونی کەسایەتی، لەوانەش نەخۆشی کەسایەتی هیستریۆنی، دەکرێت دەستنیشانکردنی قورس بێت چونکە زۆربەی ئەو کەسانەی کە نەخۆشی کەسایەتییان هەیە پێیان وایە هیچ هەڵەیەک لە ڕەفتار یان بیرکردنەوەکانیاندا نییە.
کاتێک کە داوای یارمەتی دەکەن، زۆرجار بۆ حاڵەتەکانی وەک دڵەڕاوکێ یان خەمۆکییە کە بەهۆی ئەو کێشانەی کە بەهۆی تێکچوونی کەسایەتییەوە دروست دەبن وەک جیابوونەوە یان پەیوەندییە لەدەستچووەکان، نەک خودی نەخۆشییەکە.
کاتێک کەسێکی پسپۆڕی تەندروستی دەروونی، وەک دەروونناس یان پزیشکی دەروونی، گومانی ئەوە دەکات کە کەسێک ڕەنگە تووشی نەخۆشی کەسایەتی هیستریۆنی بێت، زۆرجار پرسیاری فراوان و گشتی دەکەن کە وەڵامێکی بەرگریکارانە یان ژینگەیەکی دوژمنکارانەیان لێناکەوێتەوە. پرسیارگەلێک دەکەن کە ڕوونی دەکەنەوە:
- مێژووی ڕابردوو.
- پەیوەندییەکان.
- ئەزموونی پێشووی کارکردن
- تاقیکردنەوەی واقیع.
- کۆنترۆڵی کاریگەری
لەبەر ئەوەی کەسێک کە گومانی تووشبوون بە نەخۆشی کەسایەتی هیستریۆنی لێدەکرێت، لەوانەیە ئاگاداری ڕەفتارەکانی خۆی نەبێت، ڕەنگە پسپۆڕانی تەندروستی دەروونی بیانەوێت زانیاری لە خێزان و هاوڕێکانی کەسەکە کۆبکەنەوە.
دابینکەرانی تەندروستی دەروونی دەستنیشانکردنی تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی بە پشتبەستن بە پێوەرەکانی نەخۆشییەکە لە دەستووری دەستنیشانکردن و ئاماری نەخۆشییە دەروونییەکانی کۆمەڵەی دەروونی ئەمریکیدا ئەنجام دەدەن.
پێوەرەکانی دەستنیشانکردنی تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی پێویستی بە پێنج (یان زیاتر) لەم ڕەفتارە بەردەوامانەی خوارەوە هەیە:
- دڵتەنگ دەبێت کاتێک لە ناوەندی سەرنجدا نییە.
- ڕەفتاری ئیغراکردن یان وروژێنەر.
- هەست و سۆزی جووڵاو و قووڵ.
- ڕواڵەت بەکاردەهێنێت بۆ ڕاکێشانی سەرنج.
- قسەی ئیمپڕێشنیستی و ناڕوون.
- هەست و سۆزی دراماتیک یان زیادەڕەوی.
- پێشنیارکراوی (بە ئاسانی لە ژێر کاریگەری کەسانی تردا).
- ئەو پەیوەندییەکان بە دڵسۆزیتر لەوەی خۆیان دەبینێت.
چۆن چارەسەری تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی دەکرێت؟
لە زۆربەی حاڵەتەکاندا، ئەو کەسانەی کە تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی (HPD)یان هەیە باوەڕیان بەوە نییە کە ڕەفتارەکانیان کێشەدارە. هەروەها مەیلیان هەیە زیادەڕەوی لە هەستەکانیان بکەن و ڕقیان لە ڕۆتین دەبێت، ئەمەش وا دەکات پەیڕەوکردنی پلانی چارەسەرکردن قورس بێت. بەڵام لەوانەیە داوای یارمەتی بکەن ئەگەر خەمۆکی- ڕەنگە پەیوەندی بە لەدەستدان یان پەیوەندییەکی شکستخواردووەوە هەبێت- یان کێشەیەکی دیکەی بیرکردنەوە و ڕەفتارەکانیان ببێتە هۆی ناڕەحەتییان.
چارەسەری دەروونی (چارەسەری قسەکردن) بەگشتی چارەسەری هەڵبژاردەیە بۆ تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی یان تێکچوونی کەسایەتی تر. ئامانجی چارەسەرکردن بریتییە لە یارمەتیدانی تاک بۆ دۆزینەوەی پاڵنەر و ترسەکانی پەیوەست بە بیرکردنەوە و ڕەفتارەکانی و یارمەتیدانی تاکەکەس بۆ ئەوەی پەیوەندییەکی ئەرێنیتر لەگەڵ کەسانی دیکەدا هەبێت.
جۆرەکانی چارەسەری دەروونی کە ڕەنگە یارمەتیدەر بێت بۆ ئەو کەسانەی کە تووشی نەخۆشی تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی بوون بریتین لە:
چارەسەری گروپی:
جۆرێکە لە چارەسەری دەروونی کە کۆمەڵێک کەس کۆدەبنەوە بۆ گفتوگۆکردن لەسەر کێشەکانیان پێکەوە لەژێر چاودێری چارەسەرکەر یان دەروونناس. چارەسەری گروپی ڕەنگە یارمەتیدەر بێت بۆ ئەو کەسانەی کە تووشی HPD بوون، بە تایبەت ئەگەر لەگەڵ کەسانی دیکەی تووشبوو بە HPD بێت. ئەمە دەتوانێت یارمەتی ئەو کەسانە بدات کە تووشی HPD بوون ڕەفتارەکانیان لە خۆیاندا ببینن.
چارەسەری دەروونی سایکۆداینامیک:
ئەم جۆرە چارەسەرە سەرنج دەخاتە سەر ڕەگ و ڕیشەی دەروونی ناڕەحەتی سۆزداری. لە ڕێگەی خۆڕاگری و خۆپشکنینەوە، ئەو کەسەی کە چارەسەری بۆ دەکرێت، سەیری شێوازە کێشەدارەکانی پەیوەندییەکانی ژیانی خۆی دەکات.
چارەسەری دەروونی پشتیوانی:
ئامانجی ئەم جۆرە چارەسەرە بریتییە لە باشترکردنی نیشانەکان و پاراستن، گەڕاندنەوە، یان باشترکردنی خۆبەگەورەزانین و تواناکانی ڕووبەڕووبوونەوە. چارەسەری دەروونی پشتیوانی بریتییە لە پشکنینی پەیوەندییەکان و شێوازەکانی وەڵامدانەوەی سۆزداری یان ڕەفتار.
چارەسەری ڕەفتاری مەعریفی (CBT):
جۆرێکی چارەسەری ستراکتۆر و ئامانجدارە. چارەسەرکەر یان دەروونناس دەتوانێت یارمەتیت بدات بیرکردنەوە و هەستەکانت لە نزیکەوە ببینیت. تێبینی ئەوە دەکەیت کە بیرکردنەوەکانت چۆن کاریگەرییان لەسەر کردارەکانت هەیە. لە ڕێگەی سی بی تی دەتوانیت فێری شێواز و ڕەفتارە نەرێنییەکانی بیرکردنەوە و ڕەفتارە نەرێنییەکان بیت و فێر بیت شێوازی بیرکردنەوە و خووی تەندروستتر وەربگریت.
لە کاتێکدا لە ئێستادا هیچ دەرمانێک نییە کە بتوانێت تێکچوونی کەسایەتی چارەسەر بکات، بەڵام دەرمان هەیە بۆ ئەو خەمۆکی و دڵەڕاوکێیەی کە ئەو کەسانەی کە تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنییان هەیە لەوانەیە تووشی ببن. چارەسەرکردنی ئەم حاڵەتانە دەتوانێت چارەسەرکردنی تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی ئاسانتر بکات.
ئایا دەتوانرێت ڕێگری لە تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی بکرێت؟
لە کاتێکدا کە تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی بە گشتی ڕێگری لێناکرێت، چارەسەرکردن دەتوانێت ڕێگە بە تاکێکی مەیلی بدات ڕێگەی کاریگەرتر فێربێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ڕەفتار و بیرکردنەوە و دۆخە دەستپێکەرەکان.
ئاڵۆزییە ئەگەرییەکانی تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی چین؟
ئەو کەسانەی کە تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی (HPD)یان هەیە، مەترسی زیاتریان لەسەرە بۆ تووشبوون بە خەمۆکی و تێکچوونی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان، وەک تێکچوونی بەکارهێنانی حەشیش و تێکچوونی بەکارهێنانی کحول.
هەروەها ئەو کەسانەی کە تووشی HPD بوون ئەگەری زیاتریان هەیە کە:
تێکچوونی نیشانە جەستەییەکان:
تێکچوونی نیشانە جەستەییەکان تێکچوونەکە کە مرۆڤەکان هەست بە ناڕەحەتییەکی زۆر دەکەن سەبارەت بە نیشانەیەکی جەستەیی کە هەیانە. هەروەها لەوانەیە بیرکردنەوە و هەست و ڕەفتارێکی نائاسایییان هەبێت لە وەڵامی نیشانەکانیاندا.
هێرشی ترس و دڵەڕاوکێ:
هێرشی ترس و دڵەڕاوکێ دەبێتە هۆی هەستکردن بە ترس لەناکاو و کورت و کاردانەوەی جەستەیی توند لە وەڵامی بارودۆخی ئاسایی و نا هەڕەشەئامێزدا.
تێکچوونەکانی گۆڕانکاری:
تێکچوونی گۆڕانکاری کە پێی دەوترێت تێکچوونی نیشانەکانی دەمارەیی کارایی، کێشەیەکی پزیشکییە کە بریتییە لە لەدەستدانی کارکردنی بەشێک لە سیستەمی دەمارەکانت. بە تایبەتی مێشک و جەستەت پێیان وایە بەشێک لە سیستەمی دەمارەکانت لەکارکەوتووە کاتێک هیچ بەڵگەیەک نییە بۆ تێکچوونی پێکهاتەیی. ڕەفتاری زۆر بەدواداچوون بۆ سەرنجدان لە کەسانی تووشبوو بە HPD لەوانەیە هەڕەشە و ئاماژەکانی خۆکوژی زۆر لەخۆ بگرێت.
دوا وشە:
گرنگە لەبیرت بێت کە تێکچوونی کەسایەتی هیستریۆنی حاڵەتێکی تەندروستی دەروونییە. وەک هەموو حاڵەتەکانی تەندروستی دەروونی، داوای یارمەتی هەر کە نیشانەکان دەرکەوتن دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی تێکچوونەکانی ژیانت. پسپۆڕانی تەندروستی دەروونی دەتوانن پلانی چارەسەرکردنتان بۆ دابین بکەن کە دەتوانێت یارمەتیت بدات لە بەڕێوەبردنی بیرکردنەوە و ڕەفتارەکانت.
ئەندامانی خێزانی ئەو کەسانەی کە تووشی نەخۆشی کەسایەتی هیستریۆنی بوون زۆرجار تووشی فشار و خەمۆکی و گۆشەگیری دەبن. گرنگە گرنگی بە تەندروستی دەروونی خۆت بدەیت و داوای یارمەتی بکەیت ئەگەر هەستت بەم نیشانانە کرد.
