کاریگەرترین کەسەکان لە مێژوودا کێن؟
بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی زۆر کەس لەسەر ئەم زەوییە ژیاون. زۆرینەی ئەو کەسانە تەنها بۆ ماوەیەک ژیاون و دواتر کۆچی دواییان کردووە، بەڵام ژمارەیەکی سنووردار لەو کەسانە هەبوون کە کاریگەری سەرسوڕهێنەریان لەسەر کۆمەڵگەی مرۆڤایەتی و داهاتووی هەسارەکە هەبووە لە ماوەی تەمەنیاندا.
هەروەها بە درێژایی مێژووی زەوی ئاوازدانەرانی سەرەکی لە مێژوودا و بەهێزترین شاژنەکانی مێژوو مان هبوه.
لەم بابەتەدا دەمانەوێت کاریگەرترین کەسانی مێژووتان پێ بناسێنین بە ڕێکوپێکی بەرواری لەدایکبوونیان، بۆیە لەگەڵمان بمێننەوە.
1- لاوتزو
(لەدایک بوون – نەزانراو) – فەیلەسوف و نووسەری چینییە و دامەزرێنەری فەلسەفەی تائۆیزمە.
2- مێنێس
(3150 پ.ز) – مێنێس فیرعەونی میسر و دامەزرێنەری یەکەمین بنەماڵەی فیرعەونەکانی میسریە.
3-موسا
(نزیکەی 1391-1271 پێش زایین) – پێغەمبەری جولەکە
4- زەردەشت
(1000 پ.ز) زەردەشت پێغەمبەرێکی ئێرانی بووە و دامەزرێنەری ئایینی زەردەشتی بووە لە هەزار ساڵ پێش زایین.
5- کوروشی مەزن
(529-588 پ.ز)- دامەزرێنەری شانشینی هەخامەنییەکان
6- بودا
(نزیکەی 563-483 پێش زایین) – مامۆستای ڕۆحی و دامەزرێنەری ئایینی بودا.
7-کۆنفۆشیۆس
(479-551 پ.ز) – فەیلەسوفی چینی.
8- هیپۆکراتس
(370-460 پ.ز) – خزمەتی هیپۆکراتس لە بواری پزیشکیدا ئەوەندە گەورەیە کە پێی دەوترێت باوکی زانستی پزیشکی.
9-ئەفلاتون
(424- 348 پ.ز) – فەیلەسوفی یۆنانی.
10- ئەسکەندەری مەکدۆنی
(323-356 پ.ز) – پاشای مەقدۆنی و سەرکردەی سەربازی.
11-ئەرستۆ
(322-384 پ.ز) – فەیلەسوف و زانای یۆنانی
12- مێنسیوس
(289-372 پ.ز) فەیلەسوفی چینی مێنسیوس بە یەکێک لە کەسە کاریگەرەکانی مێژووی ئەم وڵاتە دادەنرێت.
13- ئیوکلید
(نزیکەی 325- 265 پێش زایین) – بیرکارێکی یۆنانی
14-ئاسۆکا
(نزیکەی 260 -232 پێش زایین) – پاشای بەهێزی هیندستان کە بە فەتح ئیمپراتۆریەتێکی گەورەی دامەزراند پێش ئەوەی بگۆڕێت بۆ ئایینی بودا و پەیڕەوی لە ڕێبازێکی ئاشتیانە بکات.
15-ئەرکیمیدس
(212-287 پ.ز)- ئەم بیرکار و فیزیازان و داهێنەرە یۆنانییە فۆرمولەی داهێنا کە تا ئێستاش لە زۆرێک لە زانستەکاندا بەکاردێت.
16- چین شی هوانگ
(260 – 210 پێش زایین) – ناوچە جیاوازەکانی چینی داگیرکرد و یەکخست.
17- جولیۆس قەیسەر
(١٠١-٤٤ پ.ز) – دیکتاتۆری ڕۆمانی کە کۆماری ڕۆمانی کردە ئیمپراتۆریەتێکی بەهێز.
18-ئۆگستۆس قەیسەر
(63 پێش زایین – 14 ز) – یەکەم ئیمپراتۆری ڕۆمانی
19- حەزرەتی عیسا (سڵاوی خوای لێ بێت)
(نزیکەی 5 پێش زایین – 30 ز) پێغەمبەری ئایینی مەسیحی.
20- سەینت پاوڵ
(5 – 67 ز) – میسیۆنەری مەسیحی و یەکێک لە نووسەرە سەرەکییەکانی پەیمانی نوێ.
21-تسای لون
(50- 121 ز) داهێنەری کاغەز.
22-قستەنتینی مەزن
(272 – 337 ز) – ئیمپراتۆری ڕۆمانی کە ئایینی مەسیحی قبوڵ کردووە.
23- سەینت ئۆگستین
(354- 430) – پیرۆز و نووسەری کاریگەری مەسیحی، کە بەشێکی زۆری بیری مەسیحی ڕۆژئاوای لە قاڵب داوە.
24-ئیمپراتۆر وێن سوی
(541- 604) وێن سوی دامەزرێنەری شانشینی سوییە لە چینی کۆن.
25- حەزرەتی محمد (سڵاوی خوای لێ بێت)
(570- 632 ز) پێغەمبەری ئیسلام.
26- محمد بن مووسا خورازمی
(780- 850 ز ) بیرکار و فەلەکناس و فەیلەسوف
27-پاپ ئۆربانی دووەم
(1042 – 1099) – پاپای کاریگەر کە فەرمانی یەکەمین جەنگی خاچپەرستی بۆ خاکی پیرۆز دەرکرد و دادگای پاپای دامەزراند.
28- جەنگیزخان
(1162 – 1227) – سەرکردەی سەربازی و سیاسی مەغۆلەکان.
29- تەیمور لانگ
(1405-1336) – تەیمور لانگ دامەزرێنەری شانشینی تەیمور و یەکێکە لە کەسایەتییە گرنگەکانی مێژووی ڕۆژهەڵات.
30- یۆهان گوتنبێرگ
(1395- 1468) – داهێنەری چاپخانە.
31- شاژن ئیزابێلا
(1451- 1504)، شاژنی ئیسپانیا، کە پاڵپشتی دارایی بۆ کریستوفر کۆلۆمبۆس کرد بۆ دۆزینەوەی کیشوەری ئەمریکا.
32- کریستوفر کۆلۆمبۆس
(1451 – 1506) – گەڕانێکی ئیتاڵی، دۆزینەوەی ئەمریکا
33- لیۆناردۆ داڤینچی
(1452- 1519) – هونەرمەند و زانای ئیتاڵی
34- نیکۆلۆ ماکیاڤێلی
(1469-1527) – ئەم دیپلۆماتکار و داهێنەر و فەیلەسوف و مێژوونووسە ئیتاڵییە نووسەری کتێبی “شازادە”یە و بە باوکی زانستی سیاسی مۆدێرن ناسراوە.
35- گورو ناناک
(1469- 1539) – گورو ناناک دامەزرێنەری ئایینی سیخەکانە، هیندۆسەکان بە یەکێک لە کەسە کاریگەرەکانی ئایینەکەیان دەزانن.
36- فرانسیسکۆ پیزارۆ
(1471/ 1476 – 1541-) – پیزارۆ یەکێک بوو لەو فەرماندە سەربازییانەی ئیسپانیا کە ئیمپراتۆریەتی ئینکای داگیرکرد.
37- نیکۆلاس کۆپەرنیکۆس
(1473- 1543) – بیرکار و فەلەکناسی سەردەمی ڕێنێسانس کە پێیوابوو خۆر ناوەندی گەردوونە – نەک زەوی.
38- میشلانجێلۆ
(1475- 1564) – پەیکەرتاش و نیگارکێش و تەلارساز لە سەردەمی ڕێنێسانس
39- مارتن لوتێر
(1546-1483) – دوای چاکسازی لە کەنیسەی ڕۆمانی کاسۆلیکی – دەستی بە چاکسازی پرۆتستانت کرد.
40- شاژن ئەلیزابێسی یەکەم
(1603-1558) شاژنی ئینگلتەرا و ئێرلەندا بووە و دوا فەرمانڕەوای شانشینی تیودۆر بووە.
41- ویلیام شکسپیر
(1564- 1616) – شاعیر و شانۆنامەنووسی ئینگلیزی.
42- گالیلۆ گالیلی
(1564 – 1642) زانای ئیتاڵی – دیدگای هێلیۆسێنتریکی جیهانی پشتڕاستکردەوە.
43- جۆهان کێپلەر
(1571- 1630) – ئەم بیرکار و فەلەکناسە ئەڵمانییە یاساکانی جوڵەی هەسارەکانی دۆزیەوە و کارەکەی ئیلهامبەخش بوو بۆ زانایانی وەک نیوتن.
44- ویلیام هارڤی
(1578 – 1657) – پزیشکی ئینگلیزی کە بەشداری کردووە لە تێگەیشتن لە چۆنیەتی سووڕانەوەی خوێن لە جەستەدا.
45- ڕێنی دیکارت
(1596- 1650) – فەیلەسوف و بیرکاری فەرەنسی.
46-ئۆلیڤەر کرۆمۆڤێڵ
(1599- 1658) – سەرۆکی پەرلەمانتاران لە شەڕی ناوخۆی ئینگلیزدا.
47- جۆن لۆک
(1632- 1704) – فەیلەسوفی سیاسی ئینگلیزی. لۆک تیۆری لیبراڵ دیموکراسی و گرێبەستی کۆمەڵایەتی بەرەوپێش دەبرد.
48- ئەنتۆنی ڤان لیوێنهۆک
(1632- 1723) – کیمیاکاری هۆڵەندی – دامەزرێنەری مایکرۆبایۆلۆجی.
49- ئیسحاق نیوتن
(1642 – 1727) – بیرکار و زانای بەریتانی.
50- پیتەری مەزن
(1725-1672) – پیتەری مەزن یان پیتەری یەکەم لە سەدەی 17 تزاری ڕووسیا بووە و لە سەردەمی ئەویشدا ڕووسیا بووە بە زلهێزێک.
51- یۆهان سێباستیان باخ
(1685- 1750) – بە یەکێک لە کەسە کاریگەرەکانی جیهانی مۆسیقای کلاسیک دادەنرێت.
52- لیۆنار ئۆیلەر
(1707- 1783) – ئەم بیرکارە سویسرییە بیرکاری لە زۆر ڕووەوە پەرەی پێداوە.
53-ژان جاک ڕۆسۆ
(1778-1712) – نووسینەکانی ئەم فەیلەسوفە فەرەنسییە کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر سیاسەتی ئەم وڵاتە هەبووە.
54- ئادەم سمیس
(1723- 1790) – فەیلەسوفی کۆمەڵایەتی سکۆتلەندی و پێشەنگی ئابووری کلاسیک.
55- جۆرج واشنتۆن
(1732 – 1799) – سەرۆکی هێزەکانی ئەمریکا لە سەردەمی شۆڕشی ئەمریکا و یەکەم سەرۆکی ئەمریکا.
56- جەیمس وات
(1736 – 1819) – ئەندازیاری سکۆتلەندی. بزوێنەری هەڵمی باشتر کرد و بزوێنەرێکی هەڵمی کارامەی دروست کرد.
57- ئەنتۆین لۆران لاڤۆیسیەر
(1743- 1794) – زانای کیمیا و بایۆلۆجی فەرەنسی کە کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر شۆڕشی کیمیایی هەبوو.
58- ئێدوارد جێنەر
(1749 – 1823) – ئێدوارد جێنەر یەکەمین ڤاکسینی جیهانی داهێنا، کە پێکوتەی کۆکە بوو.
59- جۆن داڵتۆن
(1766 – 1844) – زانای کیمیا و فیزیای ئینگلیزی. بەشداری لە تیۆری ئەتۆمیدا کردووە.
60-ناپلیۆن بۆناپارت
(1769 – 1821) – سەرکردەی سەربازی و سیاسی فەرەنسا.
61-لودویگ ڤان بیتهۆڤن
(1770 – 1827) – ئاوازدانەری ئەڵمانی سەردەمی کلاسیک و ڕۆمانسی.
62- سیمۆن بۆلیڤار
(1783 – 1830) – ڕزگارکەری وڵاتانی ئەمریکای لاتین
63-لویس داگێر
(1787- 1851) – هونەرمەند و فۆتۆگرافەری فەرەنسی کە شانازیی بە داهێنانی کامێرادا دەکرێت.
64-مایکل فارادای
(1791- 1867) – زانای ئینگلیزی کە بەشداری لە بوارەکانی کارۆموگناتیسی و ئەلکترۆکیمیادا کردووە.
65- چارڵز بابیج
(1791- 1871) بیرۆکەی یەکەم بەرنامەسازی دیجیتاڵی سەر بە چارڵز بابیجی ئینگلیزییە.
66- ئەبراهام لینکۆڵن
(1865-1809) – 16هەمین سەرۆکی ئەمریکا کە توانی بە هەڵوەشاندنەوەی کۆیلایەتی کۆتایی بە شەڕە ناوخۆییەکانی ئەم وڵاتە بهێنێت.
67- چارڵز داروین
(1809- 1882) – زانایەک کە تیۆری پەرەسەندنی خستەڕوو و بەناوبانگی کرد.
68- کارل مارکس
(1818 – 1883) – فەیلەسوفی کۆمۆنیستی ئەڵمانی.
69- ویلیام تی.ج. مۆرتۆن
(1819 – 1868) – پزیشکی ددانی ئەمریکی کە پێشەنگ بوو لە بەکارهێنانی دەرمانی بێهۆشکەر.
70- گریگۆر مێندێل
(1884-1822) – مێندێل یەکێکە لە پێشەنگەکانی زانستی بۆماوەیی.
71-لویس پاستور
(1822- 1895) زانای بایۆلۆجی فەرەنسی. چارەسەرێکی بۆ نەخۆشی هاری و نەخۆشییە درمیەکانی دیکە پەرەپێدا.
72- جۆزێف لیستەر
(1827- 1912) – ئەم پزیشکە نەشتەرگەرییە بەریتانییە یەکێکە لە پێشەنگەکانی نەشتەرگەری نەزۆک لە سەدەی نۆزدەهەمدا.
73- جەیمس کلارک ماکسوێڵ
(1831- 1879) – فیزیازانێکی سکۆتلەندی. ماکسوێڵ بەشدارییەکی بەرچاوی لە تێگەیشتن لە کارۆموگناتیسیدا کرد.
74- نیکۆلاس ئۆتۆ
(1832- 1891) – نیکۆلاس ئۆتۆ ئەو کەسە بوو کە دیزاینی بزوێنەری سووتانی ناوەوەی کرد و ئۆتۆمبێلەکانی ئەمڕۆی کردە مەمکین.
75- ویلهێلم ڕۆنتگن
(1845- 1923) – تیشکی ئێکس لەلایەن کۆمپانیای ڕۆنتگنەوە دۆزرایەوە و پێی دەوترێت تیشکی ڕۆنتجین.
76- ئەلێکساندەر گراهام بێڵ
(1847 – 1922) – داهێنەری سکۆتلەندی بۆ تەلەفۆن.
77- تۆماس ئەدیسۆن
(1847 – 1931) – داهێنەر و بازرگان یارمەتیدەر بووە لە ناساندنی کارەبا و گڵۆپ.
78- سیگمۆند فرۆید
(1856- 1939) – ئەم زانایە دەمارەی نەمساییە دامەزرێنەری شیکاری دەروونییە و بە یەکێک لە کەسە کاریگەرەکانی دەروونناسی دادەنرێت.
79- ماکس پلانک
(1858- 1947) – فیزیازانێکی ئەڵمانی، دۆزینەوەی وزەی کوانتەم و براوەی خەڵاتی نۆبڵی فیزیا
80- هێنری فۆرد
(1863- 1947) – ئەم بازرگان و پیشەسازییە ئەمریکییە دامەزرێنەری کۆمپانیای فۆرد مۆتۆرزە.
81- ماری کیوری
(1867- 1934) – ماری کیوری کیمیاکارێکی نایابی پۆڵەندییە و دۆزینەوەی تیشکدەرەوەیە و دوو خەڵاتی نۆبڵی بەدەستهێناوە.
82- ئۆرڤیل و ویلبێر ڕایت
ویلبێر (1867 – 1912) – ئۆرڤیل (1871 – 1948) – یەکەمین فڕۆکەی دروستکرد و فڕینی کرد.
83-مەهاتما گاندی
(1869- 1948) – سەرکردەی دیار و بەرچاوی بزووتنەوەی سەربەخۆیی هیندستان
84- ئێرنست ڕزەرفۆرد
(1871 – 1937) – فیزیازانێکی بەریتانی کە دۆزینەوەکانی لە بواری ئەتۆمدا کردووە.
85-گولیلمۆ مارکۆنی
(1874 – 1937) – ئەندازیاری ئیتاڵی کە یارمەتی پەرەپێدانی گواستنەوەی ڕادیۆیی داوە.
86- جۆزێف ستالین
(1878- 1953) – سەرکردەی یەکێتی سۆڤیەت لە سەردەمی جەنگی جیهانی دووەمدا بە یەکێک لە کەسە کاریگەرەکان دادەنرێت لە مێژووی جیهاندا.
87- ئەلبێرت ئەنیشتاین
(1879- 1955)، زانای ئەڵمانی/ئەمریکی، تیۆری ڕێژەیی دۆزیەوە.
88- ئەلێکساندەر فلیمینگ
(1881- 1955) – زانای بایۆلۆجی سکۆتلەندی کە پەنسلینی دۆزیەوە.
89- ئەدۆلف هیتلەر
(1889 – 1945) – دیکتاتۆری ئەڵمانیای نازی.
90- ماو تسی تونگ
(1893- 1976) – ماو سەرکردەی شۆڕشی شیوعی چینە، کە بە باوکی نەتەوەی چین ناسراوە.
91- ئێنریکۆ فێرمی
(1954-1901) – فێرمی یەکەمین ڕیاکتۆری ئەتۆمی لە جیهاندا دروست کرد.
92-ڤێرنەر هایزنبێرگ
(1901- 1976) – فیزیازانێکی تیۆری ئەڵمانی – یەکێکە لە پێشەنگەکانی میکانیکی کوانتەم
93- نێلسۆن ماندێلا
(1918-2013) – براوەی خەڵاتی نۆبڵ و شەڕڤانی دژە ئاپارتاید لە باشووری ئەفریقا، کە بۆ چەندین ساڵ سەرۆکی ئەم وڵاتە بووە.
94- ئێرنێستۆ چێ گیڤارا
(1967-1928) – ئەم گەریلا و شۆڕشگێڕە مارکسییە یەکێک بوو لە کەسە کاریگەرەکانی شۆڕشی کوبا.
