ئایا ئاشنای گەورەترین له جیهاندان؟ جیهان پڕە لە سەرسوڕهێنەری سروشتی و پێکهاتەی دروستکراوی مرۆڤ کە هەریەکەیان بە شێوازی خۆی سەرسوڕهێنەر و ناوازەیە. لە فراوانترین ڕووبارەکانەوە، تا دەگاتە زەبەلاحترین ئەڵماس و تەنانەت زەنگۆڵەکان، هەموویان نیشانەی گەورەیی و فرەچەشنی جیهانی ئێمەن.
هەندێک لە گەورەترینەکانی جیهان:
لەم بابەتەدا گەشتێکی کورت بۆ 10 لە گەورەترینەکانی جیهان دەکەین. لەوانە نموونەی سروشتی، وەک گڕکان و ڕووبارەکان، هەروەها پێکهاتە دروستکراوەکانی مرۆڤ، وەک زەنگ. ئامانج تەنها زیادکردنی زانیاریمانە بە ناسینی ئەم شتە گەورانە، بەڵکو بەهێزکردنی هەستی ڕێز و سەرسوڕمانمانە بەرامبەر بە جیهانی دەوروبەرمان.
1. گەورەترین باڵندەی جیهان:
بریتییە لە وشترمریشک (Ostrich).
- بەرزییەکەی دەتوانێت بگاتە نزیکەی 2.7 مەتر.
- بەزۆری کێشی لە نێوان 90 بۆ 150کیلۆگرامە.
- هەروەها هێلکەی وشترمریشک گەورەترین هێلکەی باڵندەیە لە جیهاندا (کێشی هەر هێلکەیەک نزیکەی 1.4 کیلۆگرامە).
- وشترمریشک نافڕێت، بەڵام دەتوانێت بە خێرایی نزیکەی 70 کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا ڕابکات.
2. گەورەترین کیشوەری جیهان:
بریتییە لە کیشوەری ئاسیا.
- لە ڕۆژهەڵاتەوە لە دەریای ناوەڕاستەوە تا لە ڕۆژئاوای زەریای ئەتڵەسی درێژ دەبێتەوە.
- زیاتر لە 40 وڵاتی تێدایە.
- ڕووبەرەکەی نزیکەی 44.5 ملیۆن کیلۆمەتر چوارگۆشەیە.
- زیاتر لە 4.7 ملیار کەس (نزیکەی 60%ی دانیشتوانی جیهان) لەوێ دەژین.
3. گەورەترین ئەڵماس لە مێژوودا:
بریتییە لە ئەڵماسی کولینان (Cullinan Diamond). ئەم ئەڵماسە زەبەلاحە لە ساڵی 1905 لە کانگای پریمیێر لە باشووری ئەفریقا دۆزرایەوە و ناوی خاوەنی کانەکەیە، سێر تۆماس کولینان.
کێشی زبری ئەم ئەڵماسە، کاتێک نەبڕدرابوو، کێشی 3106عەیار (نزیکەی 621 گرام) بوو. حکومەتی ئەفریقای باشوور ئەو ئەڵماسەی کڕی و پێشکەشی شا ئێدوارد حەوتەمی بەریتانیا کرد. پاشان بەردە گەورەکە بە نۆ ئەڵماسی گەورەتر و 96 ئەڵماسی بچووکتر بڕدرا.
دوو پارچەی سەرەکی ئەم ئەڵماسە ناوی Cullinan 1 (ئەستێرەی گەورەی ئەفریقا) کە کێشی 530.2 قیراتە و Cullinan 2 (ئەستێرەی بچووکی ئەفریقا) بە کێشی 317.4 عەیار. هەردوو ئەم ئەڵماسە شایستە ئێستا بەشێکن لە گەوهەرە شاهانەییەکانی بەریتانیا و لەسەر دار و تاجەکە نمایشکراون.
4. گەورەترین بیابان لە جیهاندا:
بیابانی جەمسەری باشوورە(ئەنتارکتیکا). ئەم بیابانە بە ڕووبەری نزیکەی 14 ملیۆن کیلۆمەتر چوارگۆشەیه. بە گشتی بیابانەکان تەنها بە گەرمی و خۆڵیان پێناسە ناکرێن، بەڵکو بە ڕێژەی بارانبارینی ساڵانەیان (کەمتر لە250ملم) پێناسە دەکرێن. هەر لەبەر ئەم هۆکارەش ئەنتارکتیکا سەرەڕای ئەوەی زۆر ساردە و بە سەهۆڵ داپۆشراوە، بەڵام وەک بیابانێک پۆلێن دەکرێت. بەڵام گەورەترین بیابانی گەرم لە جیهاندا سەحرای ئەفریقایه.
5. گەورەترین وڵاتی جیهان:
ڕووسیا لە ڕووی ڕووبەرەوە گەورەترین وڵاتی جیهانە. ئەم وڵاتە ئۆراسیایە کە ڕووبەرەکەی نزیکەی 17،098،246 کیلۆمەتری چوارگۆشەیە، بە تەنیا زیاتر لە 11%ی ڕووبەری زەوی پێکدەهێنێت. ڕووسیا ئەوەندە گەورەیە کە کیشوەرەکانی ئاسیا و ئەوروپا دەگرێتەوە و سنوورەکانی لەگەڵ 14 وڵاتدا هاوبەشە. وڵاتەکە 11 ناوچەی کاتیی جیاوازی هەیە و زۆر دەوڵەمەندە بە سامانە سروشتییەکان، لەوانە نەوت و گازی سروشتی و دارستانەکان.
6. گەورەترین دەریاچەی جیهان:
لە ڕووی ڕووبەرەوە دەریای خەزەرە. ئەوەی جێگای سەرنجە، سەرەڕای ناوەکەی، لە ڕاستیدا دەریاچەی کاسپیۆن دەریاچەیەکە چونکە هیچ ڕێگەیەکی پێناگات بە زەریای جیهانی و بە تەواوی لە دەرەوەی زەویدایە. بەهۆی قەبارە فراوانەکەیەوە پێی دەوترێت دەریا.
- ڕووبەری: نزیکەی 371 هەزار کیلۆمەتر چوارگۆشە.
- وڵاتانی دراوسێ: ئێران، ڕووسیا، کازاخستان، تورکمانستان، و ئازەربایجان.
- جۆری ئاو: ئاوەکەی خوێیە، بەڵام شووتییەکەی کەمترە لە ئاوی زەریاکان.
گەورەترین دەریاچەی ئاوی شیرین لە جیهاندا، دەریاچەی سوپەریۆر لە ئەمریکای باکوور نازناوەکەی بەدەستەوەیە.
7. گەورەترین گڕکانی چالاک لە جیهاندا:
ماونا لۆایە (Mauna Loa) کە دەکەوێتە شاری هاوای ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا.
- بەرزی: نزیکەی 4170 مەتر لە ئاستی دەریاوە (بەڵام ئەگەر لە بنی زەریاکانەوە پێوانە بکرێت، بەرزییەکەی زیاترە لە 10 هەزار مەتر)
- ڕووبەرەکەی: نزیکەی 5100 کیلۆمەتر چوارگۆشەیە، کە نزیکەی نیوەی دوورگەی هاوایی دەگرێتەوە
- جۆر: گڕکانی قەڵغان(Shield Volcano)
- چالاکیی: دوایین تەقینەوەی لە مانگی نۆڤەمبەری 2022 تۆمارکراوە.
8. گەورەترین میوەی درەخت لە جیهاندا:
بریتییە لە میوەی جاکفروت(Jackfruit).
- کێش: دەتوانێت بگاتە 50 کیلۆ یان زیاتر
- درێژی: هەندێک جار تا 90 سانتیمەتر
- لە کوێ گەشە دەکات: ڕەسەنی باشووری هیندستان و بەنگلادیش و باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیایە
- جۆر: میوەیەکی گۆشتاوی پێستی زبر و تۆوەکەی دەخورێت
9. گەورەترین زەنگی جیهان:
زەنگی تزار کە دەکەوێتە شاری مۆسکۆی پایتەختی ڕووسیا.
- کێش: نزیکەی 200 تەن
- بەرزی: نزیکەی 6.14 مەتر
- تیرەکەی: نزیکەی 6.6 مەتر
ڕاستییەکی خۆش: هەرگیز زەنگی لێ نەدراوە، وەک چۆن لە کاتی ئاگرکەوتنەوە لە ساڵی 1835 درزێکی زۆری هەبوو و لە کرێملین ماوەتەوە.
10. گەورەترین ڕووباری جیهان:
لە ڕووی قەبارەوە ڕووباری ئەمازۆنە لە ئەمریکای باشوور، هەروەها ڕووباری نیل لە ئەفریقا بەزۆری لە ڕووی درێژییەوە باس دەکرێت.
ڕووباری ئەمازۆن:
- درێژییەکەی: نزیکەی 7 هەزار کیلۆمەتر (نزیکەی هاوشێوەی ڕووباری نیل، بەپێی لقەکانی)
- قەبارەی ئاو: زیاتر لە 220 هەزار مەتر سێجا لە چرکەیەکدا، کە بەرزترین لێشاوی ئاوە لە جیهاندا
- ڕووبەری ئاوەڕۆ: نزیکەی 7 ملیۆن کیلۆمەتر چوارگۆشە
- شوێن: بەرازیل و پیرۆ و کۆڵۆمبیا و چەند وڵاتێکی تر
ڕووباری نیل:
- درێژی: نزیکەی 6650 کیلۆمەتر
- قەبارەی ئاو: زۆر کەمترە لە ئەمازۆن
- شوێن: میسر، سودان، ئۆگاندا، ئەسیوپیا و چەند وڵاتێکی تر
کەواتە ئەگەر وردبینەوە: گەورەترین ڕووبارە لە جیهاندا لە ڕووی قەبارەوە، ئەمازۆنه و له ڕووی درێژییەوە، نیل.
