ئایا دەتوانیت به ببینین کەسانی درۆزن بناسینەوە؟ لە توێژینەوەیەکی نوێدا کە دکتۆر لین تێن برینک، دەروونناسێکی پزیشکی دادوەری و هاوکارەکانی لە قوتابخانەی بازرگانی هاس لە زانکۆی کالیفۆرنیا لە بێرکلی ئەنجامیانداوە، گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی کە مرۆڤ بە غەریزە دەتوانێت درۆزنەکان بە دروستی بناسێتەوە، و ئەم غەریزەیە لە مرۆڤدا زۆر بەهێزە، بەڵام بەداخەوە عەقڵی هۆشیارمان هەندێک جار شکست دەهێنێت لە ناسینەوەی کەسانی درۆزن. خۆشبەختانە نیشانەگەلێک هەن کە بە یارمەتی ئەوان دەتوانین درۆ و درۆزنەکان بناسینەوە. لەگەڵ ئێمە بمێنەرەوە بۆ ئەوەی زمانی جەستەی کەسانی درۆزن بناسیت.
دکتۆر لیلیان گلاس، شرۆڤەکاری ڕەفتار و پسپۆڕی زمانی جەستە کە لەگەڵ FBI کاردەکات بۆ دیاریکردنی نیشانەکانی فریودان، لە کتێبەکەیدا “زمانی جەستەی کەسانی درۆزن” دەڵێت: کاتێک هەوڵدەدەین تێبگەین ئەگەر کەسێک درۆمان لەگەڵ دەکات، دەبێت سەرەتا سەیری ڕەفتارەکانیان بکەن لە دۆخەکاندا بۆ ئەوەی ئاسایی بن لە هەنگاوی داهاتوودا گرنگی بە دەموچاو و زمانی جەستە و شێوازی قسەکردنی کەسەکە بدە.
ناسینەوەی کەسانی درۆزن بە زمانی جەستە:
کەسێک کە بە بێ ئاگایی درۆ دەکات ئەم نیشانانەی خوارەوە نیشان دەدات.
1. زمانی جەستەی کەسانی درۆزن، بە خێرایی دۆخی سەری دەگۆڕێت:
ئەگەر پرسیارێکی ڕاست و دروست لە کەسێک بکەیت و کەسەکە بە خێرایی سەری بجوڵێنێت، ئەگەری ئەوە هەیە کە لەم دۆخەدا درۆت لەگەڵ بکات. “گلاس” دەنووسێت: “سەری درۆزنەکە دەگەڕێتەوە دواوە، دەچەمێتەوە، یان خۆی دەکێشێتە لایەک”. زۆرجار ئەمەش کاتێک ڕوودەدات کە پرسیارێک لە کەسێک بکرێت و چاوەڕوانی وەڵامێک بکرێت.
2. زمانی جەستەی کەسانی درۆزن، هەناسەدانی دەگۆڕێت:
کاتێک کەسێک درۆت لەگەڵ دەکات، ئەگەری ئەوە هەیە کە هەناسەبڕکێ بکات. “گلاس” لە کتێبەکەیدا دەنووسێت: “ئەمە بە هۆی ڕیفلۆکسەوە ڕوودەدات”. کاتێک مرۆڤ هەناسە دەگۆڕێت، شانەکانی بەرز دەبێتەوە و دەنگی لاواز دەبێت. لە بنەڕەتدا هۆکاری تەنگەنەفەسی بۆ ئەوەیە کە لێدانی دڵ و ڕۆیشتنی خوێنی لە گۆڕاندایە. هەموو ئەمانە کاتێک ڕوودەدەن کە مرۆڤ هەست بە دڵەڕاوکێ و گرژی بکات – واتە کاتێک درۆ دەکات.”
3. زمانی جەستەی کەسانی درۆزن، ناجووڵێت:
هەموومان دەزانین کە کاتێک کەسێک دڵەڕاوکێی هەیە، لە شوێنی خۆیدا دەخولێتەوە، بەڵام “گلاس” پێمان دەڵێت کە پێویستە ئاگاداری کەسێکیش بین کە بە هیچ شێوەیەک ناجوڵێت. ئەو دەنووسێت: “ڕەنگە ئەمە نیشانەی شەڕێکی دەماری سەرەتایی بێت، چونکە جەستە خۆی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەگەری ئامادە دەکات”. کاتێک مرۆڤ بەشداری لە گفتوگۆیەکی ئاساییدا دەکات، بە شێوەیەکی سروشتی جەستەی خۆی بە جوڵەی نائاگا فێڵێکی لە ژێر سەریدا هەبێت.
4. زمانی جەستەی کەسانی درۆزن، وشە و دەستەواژەکان دووبارە دەکاتەوە:
ئەم دۆخە کاتێک ڕوودەدات کە درۆزنەکە هەوڵی ئەوە دەدات تۆ و خۆی بە شتێک قەناعەت پێبکات. هەوڵ دەدات لە مێشکی خۆیدا پاساو بۆ درۆکەی بدات. بەگوێرەی ” گلاس”، بۆ نموونە درۆزنەکە چەندین جار دووپاتی دەکاتەوە: “من نەمکرد”. من ئەمەم نەکردووە”. هەروەها بەم دووبارەبوونەوەیە دەرفەتێک دەدۆزێتەوە بۆ چەسپاندنی بیرکردنەوەکانی و درێژەدان بە درۆکانی و پاساوهێنانەوە بۆ کارەکانی.
5. زمانی جەستەی کەسانی درۆزن، زانیاری زۆرت پێدەبەخشێت:
گلاس دەڵێت: “کاتێک کەسێک بە بەردەوامی زانیاریت پێدەدات – ئەو زانیاریانەی کە داوای نەکردووە، بەتایبەتی بە وردییەکی زۆر – ئەگەرێکی زۆر هەیە کە درۆت لەگەڵ بکات”. زۆرجار درۆزنەکان زۆر قسە دەکەن بەو هیوایەی کە ئەوانی تر بەو هەموو قسانە باوەڕ بە قسەکانیان بکەن.
6. زمانی جەستەی کەسانی درۆزن، دەستی دەخاتە بەردەمی یان دایدەپۆشێت:
ئاماژەیەکی تر بۆ ناسینەوەی درۆزن ئەوەیە کە کاتێک نایەوێت وەڵامی پرسیارێک بداتەوە یان باسی کێشەیەک بکات، خۆکارانە دەستی دەخاتە سەر دەمی. کاتێک گەورەکان دەستیان دەخەنە سەر دەمیان، مانای وایە نایانەوێت ڕاستییەکان بڵێن.
7. زمانی جەستەی کەسانی درۆزن، بە غەریزە ناوچە لاوازەکانی جەستەی دادەپۆشێت:
“گلاس” لە کتێبەکەیدا دەنووسێت: “ئەم شوێنانە دەتوانن قوڕگ، سنگ، سەر یان سک بن”. جەخت لەوە دەکاتەوە: زۆرجار ئەم ڕەفتارەم لە دادگاکاندا بینیوە بەهۆی کارەکەمەوە وەک ڕاوێژکاری پارێزەر. هەمیشە کاتێک تۆمەتبار دەستی دەخاتە سەر قوڕگی، دڵنیا دەبمەوە لەوەی کە ئیفادەی شایەتحاڵەکە بەر دەمارەکانی تۆمەتبارەکە کەوتووە. “هەرگیز درکم بە سوودی پۆتانسێلی ئەم ڕەفتارە نەکرد تا ئەو کاتەی لە FBI کارم نەکرد.”
8. زمانی جەستەی کەسانی درۆزن، قاچەکانی دەجوڵێنێت:
درۆزنەکە بەم کارە پێت دەڵێت دڵەڕاوکێ و بێ ئارامە. هەروەها ئەوە دەردەخات کە دەیەوێت لەم دۆخە ڕزگاری بێت. ناسینەوەی ئەم نیشانەیە یەکێکە لە ڕێگا سەرەکییەکانی ناسینەوەی درۆزن. تەنها سەیری پێیەکانی بکەن بزانن درۆ دەکات یان نا.
9. زمانی جەستەی کەسانی درۆزن، قسەکردن بۆی قورس دەبێت:
ئەگەر بە وردی سەیری ڤیدیۆی لێپرسینەوە لە تۆمەتبارێک بکەیت، بۆت دەردەکەوێت کە قسەکردن بۆی زیاتر و قورستر دەبێت. هۆکارەکەی ئەوەیە کە کۆئەندامی دەمار لە کاتی فشاری دەروونیدا بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی دەردانی لیکی کەم دەکاتەوە و لەگەڵ ئەمەشدا دەم وشک دەبێتەوە. لەنێو نیشانەکانی تری درۆکردندا دەتوانین باس لە گازگرتنی کتوپڕ لە لێوەکان یان فشارخستنە سەر لێوەکان بکەین.
10. زمانی جەستەی کەسانی درۆزن، بێ ئەوەی چاوی بتروکێنێت چاوت لێ دەکات:
بەزۆری کاتێک کەسێک درۆ دەکات، خۆیان لە چاوپێکەوتن بەدوور دەگرن، بەڵام درۆزن دەتوانێت ڕێگەیەکی تر هەڵبژێرێت بۆ کۆنتڕۆڵکردن و فریودانت، ئەویش پاراستنی چاوپێکەوتنە لەگەڵت. بێرنی مادۆف وەک شارلاتانەکانی تر زیاتر لە ئاسایی چاوی لە خەڵک بوو و بەبێ چاوتروکاندن ئەو کارەی دەکرد. کاتێک کەسێک ڕاستی دەڵێت، زۆرجار چاوەکانی دەگێڕێت و تەنانەت ڕەنگە جارجارە چاوی لێ دوور بخاتەوە. بەڵام لە لایەکی ترەوە درۆزنەکان چاوێکی سارد بەکاردەهێنن بۆ کۆنترۆڵکردن و ترساندن. لە هەر حاڵەتێکدا پێویستە ئاگاداری چاوتروکاندنێکی خێرا بیت.
11. زمانی جەستەی کەسانی درۆزن، زۆر بە پەنجە ئاماژە دەکات:
کاتێک درۆزن دەبێتە بەرگریکار، هەوڵدەدات دۆخەکە لە بەرژەوەندی خۆی و دژی تۆ بگۆڕێت. درۆزن دەبێتە دوژمنایەتی چونکە تۆ مەچەکیت گرت و زانیت درۆ دەکات. هەر بۆیە پەنجەی ئاراستەت دەکات.
دوا وشە:
زمانی جەستە یەکێکە لە باشترین و ئاسانترین ڕێگاکان بۆ ناسینەوەی ڕەفتارە جیاوازەکانی مرۆڤ. بە فێربوونی زمانی جەستە دەتوانین بزانین ئایا بەرامبەرەکە نەرگسییە، درۆزنه، یان بۆ پەیوەندیکردن ناگونجێت، یان کەسێکی ئارام و متمانە بەخۆیە. بە فێربوونی زمانی جەستەی کەسانی درۆزن دەتوانین خۆمان لە بەردەوامبوون لە پەیوەندیکردن لەگەڵ ئەو کەسانە بەدوور بگرین و کەمتر زیانی کۆکردنەوە لەگەڵ ئەو جۆرە کەسانە ببینین، یان ئەگەر کارەکەمان پێویستی بە دەستنیشانکردنی لەو شێوەیە بوو، دەتوانین سوودی لێ وەربگرین.
بەڵام ئاگاداربە زیادەڕەوی نەکەیت و نەتەوێت لە هەر ساتێکدا مەچەکی کەسانی تر بگرێت. فێربوونی زمانی جەستە باشترین ڕێگایە بۆ ئەوەی ئاگاداری خۆمان بین، نەک ئازاردانی کەسانی تر و وەسفکردنی کەسایەتیان. تکایە بۆچوونی خۆتان لەسەر ئەم بابەتە بنووسن.
