ترێ هەزاران ساڵە لەگەڵ مرۆڤدایە و هەمیشە جێگەی تایبەتی لەسەر مێزەکە هەبووە. ئەم میوە شیرین و بەتامە تەنها خواردنێکی بەتام نییە، بەڵکو لە مێژە بە هێمای تازەیی و تەندروستی دادەنرێت. لە ئاهەنگە ناوازەکانی پاشاکانەوە تا دەگاتە مێزی سادەی خێزانەکان، هەمیشە ئامادەیییەکی بەرچاوی هەبووە و تایبەتمەندییە ناوازەکانی بەناوبانگ بوون. ئێستا کە وەرزی ترێ هاتووە، با پێکەوە سوودە سەرسوڕهێنەرەکانی ئەم میوەیە بکۆڵینەوە.
سوودەکانی ترێ:
ترێ جۆری جیاواز هەیە، لەوانە سەوز، سوور، ڕەش، زەرد و پەمەیی. هەروەها بە شێوەی جیاواز دێن، لە کشمشیەوە تا شەربەتی و تازە. ئەم میوەیە لە جۆرە تۆو و بێ تۆوەکاندا هەیە و بەهۆی زۆری ماددە خۆراکیەکان و دژە ئۆکسێنەرەوە سوودێکی زۆری هەیە بۆ تەندروستی. ئەم تایبەتمەندیانە کاریگەری ئەرێنی لەسەر چاو و دڵ و ئێسک و زۆر شتی تر هەیە.
1. دەوڵەمەندە به ماددە خۆراکیەکان:
یەک کوپ (151 گرام) ترێی سوور یان سەوز ئەم ماددە خۆراکیانەی تێدایە:
- کالۆری: 104
- کاربۆهیدرات: 27 گرام
- پرۆتین: 1 گرام
- چەوری: 0.2 گرام
- ڕیشاڵ: 1.4 گرام
- مس (Cu): لەسەدا 21ی بەهای ڕۆژانە
- ڤیتامین (K): لەسەدا 18ی بەهای ڕۆژانە
- تیامین (ڤیتامین B1): لەسەدا 9ی بەهای ڕۆژانە
- ڕیبۆفلاڤین (ڤیتامین B2): لەسەدا 8ی بەهای ڕۆژانە
- ڤیتامین (B6): لەسەدا 8ی بەهای ڕۆژانە
- پۆتاسیۆم: لەسەدا 6ی بەهای ڕۆژانە
- ڤیتامین (C): لەسەدا 5ی بەهای ڕۆژانە
- مەنگەنیز: لەسەدا 5ی بەهای ڕۆژانە
- ڤیتامین (E): لەسەدا 2ی بەهای ڕۆژانە
وەک دەبینین ترێ سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندە بۆ مس و ڤیتامین K، مس کانزایەکی سەرەکییە و ڕۆڵی هەیە لە بەرهەمهێنانی وزەدا، لەکاتێکدا ڤیتامین K زۆر گرنگە بۆ مەینبوونی خوێن و تەندروستی ئێسک. هەروەها بڕێکی باش لە ڤیتامینەکانی بی وەک تیامین و ڕیبۆفلاڤین و بی 6 دابین دەکات. هەردوو جۆری تیامین و ڕیبۆفلاڤین پێویستن بۆ گەشەکردن، لەکاتێکدا B6 بە شێوەیەکی سەرەکی پێویستە بۆ میتابۆلیزمی پڕۆتین.
2. بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشییە درێژخایەنەکان بە هێزی دژە ئۆکسێنەر:
ترێ سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندە بە دژە ئۆکسێنەر، پێکهاتەیەک کە خانەکان لە زیانەکانی ڕادیکاڵە ئازادەکان دەپارێزێت. ئەم تایبەتمەندییە یارمەتیدەرە بۆ کەمکردنەوەی مەترسی تووشبوون بە نەخۆشییە درێژخایەنەکانی وەک شەکرە و شێرپەنجە و کێشەکانی دڵ. زۆرترین ڕێژەی دژە ئۆکسێنەر لە پێست و تۆویەکیدا هەیە، ترێی سووریش دەوڵەمەندترە بەهۆی بوونی ئەنتۆسیانینەکانەوە. لە نێو پێکهاتە بەسوودەکانیدا، ڕیسڤێراترۆل بەناوبانگترینە؛ ماددەیەک کە بەپێی لێکۆڵینەوەکان یارمەتی تەندروستی دڵ دەدات و شەکری خوێن دادەبەزێنێت و ڕێگری دەکات لە تووشبوون بە شێرپەنجە.
3. لەش لە شێرپەنجە دەپارێزێت:
ترێ دەوڵەمەندە بە پێکهاتەی ڕووەکی بەسوود وەک ڕێسڤێراترۆل، کوێرسیتین، ئەنتۆسیانین و کاتێچین، کە هەموویان تایبەتمەندی دژە شێرپەنجەیان هەیە. ئەم پێکهاتانە ڕێگری لە گەشەکردن و بڵاوبوونەوەی خانە شێرپەنجەییەکان دەکەن بە کەمکردنەوەی هەوکردن. توێژینەوەکان دەریانخستووە کە دەرهاویشتەی ئەم میوەیە دەتوانێت ڕێگری بکات لە گەشەکردنی شێرپەنجەکانی وەک قۆڵۆن و مەمک. لە ڕاستیدا توێژینەوەیەک دەریخستووە کە خواردنی 450 گرام له ئەم میوەیە ڕۆژانە بۆ ماوەی دوو هەفتە نیشانەکانی شێرپەنجەی قۆڵۆن کەمدەکاتەوە. هەرچەندە لێکۆڵینەوەکانی مرۆڤ تا ئێستا سنووردارن، بەڵام بەڵگە زانستییەکان ئەوە دەردەخەن کە بوونی ترێ لە خۆراکدا دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی مەترسی تووشبوون بە شێرپەنجە.
4. پاڵپشتی تەندروستی دڵ دەکات:
ترێ یارمەتی پاڵپشتی تەندروستی دڵ دەدات بە دابەزاندنی پەستانی خوێن. یەک کوپ له ئەم میوەیە نزیکەی 288 میلیگرام پۆتاسیۆمی تێدایە کە دەکاتە 6%ی بەهای ڕۆژانە، ئەمەش یارمەتی ڕێکخستنی پەستانی خوێن دەدات و ئەگەری تووشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ و جەڵتە کەمدەکاتەوە. توێژینەوەیەک لەسەر زیاتر لە 12هەزار کەسی پێگەیشتوو دەرکەوتووە ئەو کەسانەی پۆتاسیۆمی زیاتریان خواردووە ئەگەری مردنیان کەمترە بەهۆی نەخۆشییەکانی دڵەوە.
5. کۆلیسترۆڵی خوێن دادەبەزێنێت:
پێکهاتەکانی ناو ترێ بە کەمکردنەوەی مژینی کۆلیسترۆڵ لەش دەپارێزن لە بەرزی کۆلیسترۆڵ. توێژینەوەیەک لەسەر 69 کەس کە کۆلیسترۆڵیان بەرزە دەریخستووە کە خواردنی 500 گرام ترێی سوور ڕۆژانە بۆ ماوەی 8 هەفتە ئاستی کۆلیسترۆڵی خراپ (LDL) کەمدەکاتەوە؛ لە کاتێکدا ئەم کاریگەرییە لەگەڵ ترێی سپیدا بەدی نەکرا. هەروەها ڕێجیمەکانی دەوڵەمەند بە ڕێسڤێراترۆل وەک ڕێجیمەکانی دەریای ناوەڕاست یارمەتی دابەزاندنی کۆلیسترۆڵ دەدەن.
6. ئاستی شەکر لە خوێندا دادەبەزێنێت:
هەرچەندە کوپێک ترێ 23 گرام شەکری تێدایە، بەڵام کەمی ڕێژەی گلایسیمیکیان وا دەکات کەمتر نیگەرانی تووشبووانی شەکرە بێت. توێژینەوەیەکی 16 هەفتەیی لەسەر 38 پیاو دەرکەوتووە خواردنی 20 گرام دەرهاویشتەی ئەم میوەیە ڕۆژانە ڕێژەی شەکر لە خوێندا کەمدەکاتەوە. هەروەها پێکهاتەی ڕیسڤێراترۆل لە ئەم میوەیەدا یارمەتیدەرە بۆ کۆنترۆڵکردنی شەکری خوێن بە زیادکردنی هەستیاری ئەنسۆلین و ژمارەی وەرگرەکانی گلوکۆز لە خانەکاندا، کە لەوانەیە یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی مەترسی تووشبوون بە نەخۆشی شەکرە لە درێژخایەندا. بەڵام لەبیرت بێت کە زیادەڕۆیی لە خواردنی هەر خواردنێک ڕێگەپێدراو نییە.
7. یارمەتی تەندروستی چاو دەدات:
پێکهاتە ڕووەکییەکانی ناو ترێ دەتوانن یارمەتیدەر بن لە ڕێگریکردن لە نەخۆشییە باوەکانی چاو. توێژینەوەکان دەریانخستووە کە خواردنی ئەم میوەیە دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی زیانەکانی تۆڕی چاو. ئەم میوەیە دەوڵەمەندە بە دژە ئۆکسێنەر وەکو لوتین و زیاکسانتین کە چاوەکان لە تیشکی شین دەپارێزن. هەروەها ڕێسڤێراترۆل لە ئەم میوەیەدا ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە پاراستنی تەندروستی چاو بە کەمکردنەوەی مەترسییەکانی تێکچوونی ڕەنگی چاو بەهۆی تەمەنەوە (AMD)، گلوکۆما، ئاوی سپی چاو و زیانەکانی بەهۆی نەخۆشی شەکرەوە.
8. بیرەوەری و باری دەروونی باشتر دەکات:
ڕەنگە ترێ بیرەوەری و باری دەروونی بەرز بکاتەوە. لە توێژینەوەیەکی 12 هەفتەیی لەسەر کەسانی پێگەیشتوو، خواردنی 250 گرام تەواوکەری ترێ ڕۆژانە بووە هۆی باشتربوونی بەرچاو لە سەرنج و بیرەوەری و زماندا. توێژینەوەیەکی دیکە دەرکەوتووە کە خواردنەوەی 230 مل ئاوی ترێ بیرەوەری و باری دەروونی باشتر دەکات تەنها 20 خولەک دوای خواردنی. هەروەها توێژینەوەکانی ئاژەڵان پەیوەندییان بە زیادبوونی ڕۆیشتنی خوێن بۆ مێشک و باشترکردنی یادەوەری و باری دەروونی هەیە. ئەم میوەیە پێکهاتەیەکی تێدایە کە ڕەنگە مێشک لە نەخۆشی ئەلزەهایمەر بپارێزێت، هەرچەندە لێکۆڵینەوەی زیاتر لەسەر مرۆڤ پێویستە.
9. پشتگیری تەندروستی ئێسک دەکات:
ترێ دەوڵەمەندە بە کالیسیۆم و پۆتاسیۆم و فسفۆر و مەنگەنیز و ڤیتامین K کە هەموویان سوودبەخشن بۆ تەندروستی ئێسک. توێژینەوە تاقیگەییەکان دەریانخستووە کە خواردنی تۆزی ترێ دەبێتە هۆی زیادکردنی هێزی ئێسک و باشترکردنی هەڵمژینی کالیسیۆم، بەڵام هێشتا بەڵگەی پێویست لە مرۆڤدا نییە.
10. تایبەتمەندی دژە بەکتریا:
ترێ یارمەتی بەرزکردنەوەی سیستەمی بەرگری دەدات بە پێکهاتەکانی دژە بەکتریا و دژە ڤایرۆس و دژە قارچکی. ڤیتامین C لەواندا ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە بەرگری لەشدا و توێژینەوە تاقیگەییەکان دەریانخستووە کە دەرهاویشتەی پێستی ترێ دەتوانێت لەش لە ئەنفلۆنزا و هێرسیس و کۆکە و هەوکردنی مەعجوون بپارێزێت.
11. تایبەتمەندی دژە پیربوون:
پێکهاتەکانی ڕووەکی ترێ بە تایبەت ڕێسڤێراترۆل دەتوانن پرۆسەی پیربوون خاو بکەنەوە و تەمەن زیاد بکەن. لە ئاژەڵدا، ڕێسڤێراترۆل جینەکانی وەک SirT1 چالاک دەکات، کە پەیوەندییان بە خۆراکی کەم کالۆری و زیادبوونی تەمەنەوە هەیە. ئەم پێکهاتانە پرۆسەی پیربوون خاو دەکەنەوە بە هاندانی سیرتوینەکان.
12. هەوکردنی درێژخایەن کەمدەکاتەوە:
هەوکردنی درێژخایەن هۆکارێکە بۆ زۆرێک لە نەخۆشیەکان لەوانە نەخۆشیەکانی دڵ و شێرپەنجە و هەوکردنی جومگەکان. ترێ بە تایبەتی ئەو ڕیسڤێراترۆلەی کە تێیدایە، تایبەتمەندی دژە هەوکردنی بەهێزی هەیە و دەتوانێت لەش لە نەخۆشییەکانی دڵ و ڕیخۆڵە بپارێزێت. لێکۆڵینەوەکانی مرۆڤ دەریانخستووە کە خواردنی ڕۆژانەی ئەم میوەیە یان دەرهاویشتەکەی ئاستی پێکهاتەی دژە هەوکردن لە خوێندا زیاد دەکات و نیشانەکانی نەخۆشییەکانی هەوکردن باشتر دەکات.
ئەنجام:
ترێ چەندین مادەی خۆراکی گرنگ و پێکهاتەی ڕووەکی بەهێزی تێدایە کە دەتوانێت تەندروستی گشتیت باشتر بکات. هەرچەندە شەکریان تێدایە، بەڵام ڕێژەی گلایسیمیکیان کەمە و پێناچێت ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی شەکری خوێن. دژە ئۆکسێنەرە جۆراوجۆرەکانی ناو ئەم میوەیە، وەکو ڕیسڤێراترۆل، هەوکردن کەمدەکاتەوە و لە نەخۆشییەکانی وەک شێرپەنجە، شەکرە، نەخۆشییەکانی دڵ دەتپارێزێت.
ئەم میوەیە ئاسانە بۆ ئەوەی بخرێتە ناو هەر خۆراکێکەوە و دەتوانرێت بە تازەیی، بەستوو، یان لەناو شەربەتدا بخورێت. ئەگەر دەتەوێت زۆرترین سوودی لە وەربگریت، لەبری ترێی سپی ترێی سوور تاقی بکەرەوە. وە لە کۆتاییدا هەموو شتێک بە ڕێژەیەکی مامناوەند بخۆ بۆ ئەوەی تەندروستیت دڵنیا بێت.
