گێزەر:
گێزەر جۆرێکە لە سەوزەی ڕەگ و لە زۆر ناوچەی جیهاندا دەچێنرێت. بەشێکی سەرەکیی بەکارهێنراوی گێزەر ڕەگەکانییە، کە بە کاڵ یان بە کوڵاو لە خۆراکدا بەکاردەهێنرێت. ئەم ڕووەکە سەرچاوەی سەرەکی ڤیتامین ئەیە لە خۆراکی مرۆڤدا و بڕێکی بەرچاو لە ڕیشاڵ و ڤیتامین سی و کالیسیۆم و پۆتاسیۆم و ئاسنی تێدایە.
تایبەتمەندییەکانی گێزەر بۆ تەندروستی مرۆڤ گرنگە بەهۆی بوونی پێکهاتەی گرنگی وەک ڤیتامین و کانزا و کارۆتینۆیدەکان. لە کۆنەوە مرۆڤ درکی بە تایبەتمەندییە سودبەخشەکانی گێزەر بۆ تەندروستی کردووە و لە خۆراکەکانیدا بەکاری دەهێنێت. لەم بابەتەدا لە سایتی بۆزانین، چەند تایبەتمەندییەکی گرنگی گێزەر بۆ تەندروستی مرۆڤ دەکۆڵینەوە.
پێکهاتە و توخمەکانی ناو گێزەر:
گێزەر سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندە بە پێکهاتە و توخمە بەسوودەکان بۆ تەندروستی. بەلەخۆگرتن:
بێتا کارۆتین:
گێزەر بڕێکی زۆر مادەی بێتا کارۆتینی تێدایە کە ڕەنگی پرتەقاڵی تایبەتمەندی خۆی پێدەبەخشێت. بە گۆڕینی بۆ ڤیتامین A لە جەستەدا، بێتا کارۆتین ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە پاراستنی تەندروستی چاو و پێست و قژ و سیستەمی بەرگری لەش.
دژە ئۆکسێنەرەکان:
گێزەر دژە ئۆکسێنەری بەهێزی تێدایە وەک کارۆتینۆید و لوتین و زیاکسانتین. ئەم دژە ئۆکسانە دەتوانێت ڕێگری بکات لە تێکچوونی خانەکان کە بەهۆی ڕادیکاڵە ئازادەکانەوە دروست دەبێت و یارمەتی پاراستنی تەندروستی خانەکان و ڕێگریکردن لە نەخۆشییە درێژخایەنەکان دەدات.
ڕیشاڵ:
گێزەر بڕێکی بەرچاو لە ڕیشاڵی تێدایە. ئەو ڕیشاڵەی لە گێزەردا هەیە، دەتوانێت یارمەتی کارکردنی تەندروستانەی کۆئەندامی هەرس بدات و ڕێگری لە کێشەکانی وەک قەبزی یان خێراکردنی چاکبوونەوەی بکات.
ڤیتامین سی:
گێزەر ڤیتامین سی تێدایە کە ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە بەهێزکردنی سیستەمی بەرگری لەش و مژینی ئاسن و باشترکردنی تەندروستی پێست و بەرهەمهێنانی کۆلاجین.
پۆتاسیۆم:
گێزەر بڕێکی بەرچاو پۆتاسیۆمی تێدایە کە گرنگە بۆ پاراستنی هاوسەنگی ئاوی لەش و کۆنترۆڵکردنی پەستانی خوێن و کارکردنی ماسولکە و دەمارەکان.
ئاسن:
گێزەر بڕێکی زۆر ئاسنی تێدایە کە بەسوودە بۆ بەرهەمهێنانی هیمۆگلۆبین (ئەو پرۆتینەی ئۆکسجین لە خوێندا هەڵدەگرێت) و ڕێگری لە کەمخوێنی دەکات.
کالیسیۆم:
گێزەر کالیسیۆمی تێدایە کە یارمەتی تەندروستی ئێسک و ددان دەدات، هەروەها ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە کارکردنی ماسولکە و دەمارەکاندا.
کاریگەرییەکانی گێزەر لەسەر تەندروستی مرۆڤ:
1. گێزەر بینینی چاو باشتر دەکات
یەکەم کاریگەری کە لەگەڵ خواردنی گێزەردا دەیبینین، باشتربوونی بینینه. لەم سەوزە پرتەقاڵییەدا بڕێکی زۆر لە کانزاکان هەیە کە پێشەنگن بۆ ڤیتامین A. هەروەها ئەم ڤیتامینە کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر تەندروستی چاو هەیە و بینینی ڕەنگەکان و بینینی سکۆتۆپی زیاد دەکات.
2. گێزەر ڕێگری لە شێرپەنجە دەکات
لە نێو ئەو پێکهاتانەی کە لە گێزەردا هەن، بڕێکی زۆر لە دژە ئۆکسێنەرەکانیش دەبینرێن. دژە ئۆکسێنەر ماددەیەکی گرنگە بۆ پاراستنی لەش لە دژی ڕادیکاڵە ئازادەکان کە هۆکاری سەرەکی شێرپەنجەن لە لەشدا. بەپێی تاقیکردنەوەکان، خواردنی گێزەر ئەگەری تووشبوون بە شێرپەنجەی گەدە و سییەکان زۆر کەمدەکاتەوە.
هەروەها ئەو ڤیتامین A کە تێیدا هەیە ڕێگری دەکات لە ڕوودانی شێرپەنجەی مەمک. جگە لەوەش کەمکردنەوەی ئەگەری تووشبوون بە شێرپەنجەی پرۆستات و شێرپەنجەی خوێنیش لە سوودەکانی خواردنی گێزەر بە شێوەیەکی ڕێکوپێک ڕاگەیەندراوە.
3. گێزەر نەخۆشیەکانی دڵ و خوێنبەرەکان کەمدەکاتەوە
کاریگەری داهاتووی خواردنی گێزەر کەمکردنەوەی نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکانە. لەم ماددە خواردنەدا بڕێکی زۆر لە پۆلی ئیتیلینی چالاکە زیندووەکان هەیە، کە بە ناوەکانی پارک فالکاریندیۆل و فالکاریۆ ئوناڵ ناسراون. کاریگەری دژە هەوکردنی ئەم دوو پێکهاتە کاریگەرە لە کەمکردنەوەی نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکان.
هەروەها پێکهاتەکانی وەک کارۆتینۆیدەکان لە گێزەردا ئەگەری تووشبوون بە جەڵتەی مێشک کەمدەکەنەوە دوای خواردنی. جگە لەوەش پێکتین لە پێکهاتەکانی ئەم ڕەگی خواردنەدایە کە کۆلیسترۆڵی خوێن کەمدەکاتەوە (هۆکاری سەرەکی جەڵتەی مێشک).
4- گێزەر دەم و ددان تەندروست دەکات
ئەگەر دەتەوێت ددانەکانت بە تەندروستی بهێڵیتەوە باشتر وایە گێزەر بخەیتە ناو خۆراکەکەتەوە. ئەم کاریگەرییەی گێزەر بەهۆی بوونی ماددەی بێتا کارۆتین تێیدا ڕوودەدات. جگە لەوەش بەهۆی کریسپییەکەیەوە وا دەکات ددانەکان بە پاکی بمێننەوە.
5. گێزەر یارمەتی پاراستنی پەستانی خوێن دەدات
بڕێکی زۆر سۆدیۆم لە پێکهاتەکانی گێزەردا هەیە، کە ڕۆڵێکی کاریگەر دەگێڕن لە دابەزاندنی پەستانی خوێن. جگە لەمەش پۆتاسیۆم لە گێزەری خاودا دەبێتە هۆی دابەزاندنی پەستانی خوێن.
6. گێزەر سیستەمی بەرگری لەش بەهێز دەکات
ڕۆڵێکی تری گێزەر بریتییە لە بەهێزکردنی سیستەمی بەرگری لەش. ئەم کاریگەرییە دەگەڕێتەوە بۆ بوونی بڕێکی زۆر لە ڤیتامین A و دژە ئۆکسێنەر لە جەستەدا. ڤیتامین A تایبەتمەندی دژە ڤایرۆسی هەیە و کاریگەرە لەسەر کارکردنی خڕۆکە سپییەکانی خوێن لە لەشدا. هەروەها دژە ئۆکسێنەرەکان کاریگەرییە تێکدەرەکانی ئۆکساندن لە جەستەدا لەناو دەبەن و بەو هۆیەوە سیستەمی بەرگری زیاد دەکەن.
7- گێزەر ئەگەری تووشبوون بە ئاوی سپی چاو کەمدەکاتەوە
یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکان کە دەبێتە هۆی دروستبوونی ئاوی سپی چاو لە کەسانی بەساڵاچوودا، کەمی ماددەی لوتینە. خواردنی گێزەری زەرد ئەم مادەیە لە جەستەدا بەرهەم دەهێنێت. هەروەها دژە ئۆکسانەکان چاو دەپارێزن لە ڕوودانی ئاوی سپی چاو.
8. گێزەر کۆنتڕۆڵی نەخۆشی شەکرە دەکات
گێزەر ڕەگێکی خواردنە بەبێ نیشاستە. هەر لەبەر ئەم هۆکارەش شەکری خوێنی کەم دەبێتەوە و پرۆسەی هەرسکردن و هەڵمژینی زۆر زیاد دەکات. ئەم تایبەتمەندییە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی شەکری خوێن و ڕێگری دەکات لە تووشبوون بە نەخۆشی شەکرە لە کەسانی ئامادەیی.
9. گێزەر ئێسک بەهێز دەکات
کالیسیۆم یەکێکی ترە لە پێکهاتەکان کە لە گێزەردا هەیە. دەتوانیت لە پەرداخێک ئاوی گێزەردا 25 میلیگرام کالیسیۆم ببینیت. بوونی کالیسیۆم زۆر بەسوودە بۆ ئێسکەکان، هەروەها خواردنی ڕۆژانەی ڕێگری دەکات لە پووکانەوەی ئێسک.
10- گێزەر یارمەتی دابەزاندنی کێش دەدات
گێزەر لە زۆرێک لە ڕێجیمەکاندا جێگەی خۆی هەیە. ئەم جۆرە ڕەگی خواردنە کالۆری کەمی هەیە و هیچ چەورییەک لە پێکهاتەکەیدا نادۆزرێتەوە. هەروەها بوونی ڕیشاڵ تێیدا وا دەکات پرۆسەی دابەزاندنی کێش خێراتر بێت.
11. گێزەر جگەر تەندروست دەکات
باشترین خواردن بۆ جگەر ئاوی گێزەرە. شلەیەکی نایابی خواردن کە سەرەڕای تایبەتمەندیەکانی کارۆتینۆید و دژە هەوکردن و دژە ئۆکسێنەر، ڕێگری دەکات لە نەخۆشیەکانی جگەر و هەوکردن لەم ئەندامەی لەشدا.
12. گێزەر پێست تەندروست دەکات
گێزەر سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندە بە ماددەی بێتا کارۆتین کە ڕێگری دەکات لە ڕوودانی چەندین نەخۆشی وەکو سەدەف. جگە لەمەش ڤیتامین A کە تێیدایە دەبێتە هۆی چارەسەرکردنی زگی و زیپکە بە خێرایی زیاتر و ڕێگری دەکات لە دروستبوونیان. هەروەها ئەم ڤیتامینە زووتر سووتاوی و برینەکانی سەر پێست چاک دەکاتەوە.
جگە لەوەش لەم ڕەگی خواردنەدا، کارۆتینۆیدیش هەیە، کە پرۆسەی پیربوون کەمدەکاتەوە و ڕێگری دەکات لە دروستبوونی چرچی پێشوەختە. هەندێک کەس گێزەر وەک دەمامک و بە شێوەیەکی سەرەکی بەکاردەهێنن.
13. گێزەر بۆ دایکانی دووگیان و شیردەر گونجاوە
بە خواردنی گێزەر لە کاتی دووگیانیدا، هاوسەنگی کێش تا ڕادەیەکی زۆر دەپارێزرێت. ئەم خۆراکە دەوڵەمەندە بە بیتا کارۆتین و ڤیتامین سی، هەروەها دەبێتە هۆی باشترکردنی منداڵبوون و شیری زیاتر لە کاتی شیرپێدان.
14- گێزەر ئازارەکانی سوڕی مانگانە کەمدەکاتەوە
بۆ ئەوەی ئەم کاریگەرییەی گێزەر لە جەستەتدا ببینیت، باشتر وایە هەفتەیەک پێش دەستپێکردنی سوڕی مانگانە خواردنی بەردەوامی گێزەر بخەیتە ناو خۆراکەکەتەوە. هەروەها خواردنەوەی ئاوی گێزەر یان گێزەری کاڵ وزەت زیاد دەکات لەم ماوەیەدا.
15. گێزەر پارێزگاری لە نینۆکەکان دەکات
لەو پێکهاتانەی کە بۆ گێزەر باسکراون، ڤیتامین A زیاتر لەوانی تر دووبارە دەبێتەوە. کەمی ئەم ڤیتامینە وا دەکات نینۆکەکان بشکێن و گێزەر دەتوانێت قەرەبووی بکاتەوە. هەروەها ڕێژەی زۆری بایۆتین لە پێکهاتەکانی گێزەردا کاریگەرە لەم بەهێزکردنەدا.
چەند خاڵێکی گرنگ سەبارەت بە خواردنی گێزەر:
- لە هەندێک لێکۆڵینەوەدا باس لەوە کراوە کە گێزەر بۆ کۆرپە مەترسیدارە و لەوانەیە ببێتە هۆی هەستیاری.
- ئەگەر حەساسیەتت بە گێزەر هەیە، پێویستە خۆت لێی بەدوور بگرێت.
- ڕەنگە گێزەر تامی شیری دایک بگۆڕێت، باشتر وایە دوای خواردنی پەرداخێک ئاو بخورێتەوە.
- گێزەر مادەی کارۆتینۆید لەخۆدەگرێت کە ڕەنگی پێست دەگۆڕێت.
- زۆر خواردنی گێزەر دەبێتە هۆی غازات لە ڕیخۆڵەکاندا و ئاوسانی سک و گرژبوون لە گەدە و سکدا.
دوا وشە:
گێزەر یەکێکە لەو ڕەگانەی دەخورێت و دەتوانرێت بە شێوەی زەڵاتە و ئاوی گێزەر و تێکەڵکردنی لە خۆراکدا بخورێت. ئەو سوودانەی لێرەدا ئاماژەیان پێکراوە بە ڕوونی ڕۆڵی گێزەر لە خۆراکدا دیاری دەکەن. ئەگەر بۆچوونێک یان ئەزموونێکتان هەیە کە پەیوەندی بە خواردنی گێزەرەوە هەیە، لەگەڵماندا بەشی بکەن. ئەزموونی تایبەتی من لە خواردنی دوو مانگ لە خواردنی ڕۆژانەی گێزەر خێراکردنی چاکبوونەوەی برینەکانی پەنجەکانم بوو کە لە کاتی ئەنجامدانی کارەکانی ماڵەوە یان چێشت لێنان دروست بوون.
