سوودە تەندروستییەکانی سیر:
توێژینەوەکانی ئێستا باس لەوە دەکەن کە سیر ڕەنگە هەندێک سوودی ڕاستەقینەی تەندروستی هەبێت، وەک پاراستن لە سەرمابوون و توانای یارمەتیدانی دابەزاندنی پەستانی خوێن و ئاستی کۆلیسترۆڵ.
ئەمانە وشە بەناوبانگەکانی پزیشکی کۆنی یۆنانی بقراط (هیپۆکراتس) کە زۆرجار بە باوکی پزیشکی ڕۆژئاوا ناودەبرێت. ئەو سیری بۆ چارەسەرکردنی چەندین حاڵەتی پزیشکی بۆ نووسیوە- و زانستی مۆدێرن زۆرێک لەم کاریگەرییە تەندروستییە بەسوودانەی پشتڕاستکردووەتەوە.
لێرەدا 11 سوودی تەندروستی سیر دەخەینەڕوو کە لەلایەن لێکۆڵینەوەکانی مرۆڤەوە پشتگیری دەکرێن. هەروەها بابەتمان هەیە دەربارەی سوودە تەندروستییە ناوازەکانی سێو و هەنار و هەنگوین که بانگهێشتتان دەکەین بۆ خوێندنەوە.
11 سوودی تەندروستی سیر:
1-سیر یارمەتی دابەزاندنی کێش دەدات
توێژینەوەکانی ئاژەڵان پەیوەندی نێوان خواردنی سیر و بەدەستهێنانی کێشێکی تەندروست پشتڕاست دەکەنەوە. بۆ نموونە لە توێژینەوەیەکدا دەرهاویشتەی سیری تەمەندار بە تەنیا یان تێکەڵ بە وەرزشکردن کێشی جەستە و چەوری جگەر لە مشکدا کەمدەکاتەوە.
لە لێکۆڵینەوەیەکی تردا، هەردوو زەیتی سیر و پیاز قەڵەوی و چەورییە مەترسیدارەکانی خوێن لە مشکی تاقیگەدا کەمدەکاتەوە، هەروەها سیر قەڵەوی و ئەو جینانەی کە شانە چەوریەکان (شانەی چەوری سپی) دروست دەکەن لە مشکی زۆر خواردندا کەم دەکاتەوە بە بەرزکردنەوەی پلەی گەرمی لەشیان.
تەندروستی جگەر زۆر گرنگە بۆ پاراستنی کێشێکی تەندروست. لە توێژینەوەیەکدا کە لەسەر ئاژەڵانی تاقیگە ئەنجامدراوە، تەواوکەری سیر زیانەکانی جگەر کەمدەکاتەوە کە بەهۆی ژەهر و دەرمانەکانەوە دروست دەبێت بەهۆی باشترکردنی دۆخی دژە ئۆکسێنەر.
ئەم دۆزینەوانە سەبارەت بە تەندروستی جگەر گرنگن بە تایبەتی لە بەڕێوەبردنی کێشدا چونکە جگەر یارمەتی پرۆسێسکردنی خۆراک و ماددە خۆراکیەکان دەدات.
بەڵام ڕۆڵی سیر لە بەدەستهێنانی کێشێکی تەندروستدا تەنها لە مۆدێلی ئاژەڵدا سنووردار نییە. لە تاقیکردنەوەیەکی کلینیکیدا، خواردنی سیر بووە هۆی کەمبوونەوەی کێش و چەوری لەش لە ١١٠ نەخۆشدا کە نەخۆشی جگەری چەوری ناکحولییان هەبوو.
2. سیر زۆر خۆراکی هەیە بەڵام کالۆری زۆر کەمی هەیە
کالۆری بۆ کالۆری، سیر بە شێوەیەکی ناباوەر خۆراکی هەیە.
یەک مێخەک (3 گرام) سیری خاو لەخۆدەگرێت (٥ سەرچاوەی باوەڕپێکراو):
مەنگەنیز: 2%ی بەهای ڕۆژانە (DV)
ڤیتامین B6: 2%ی DV
ڤیتامین C: 1%ی DV
سیلینیۆم: 1%ی DV
ڕیشاڵ: 0.06 گرام
4.5 کالۆری و 0.2 گرام پرۆتین و 1 گرام کاربۆهیدراتی تێدایە.
هەروەها سیر بڕێکی کەم لە ماددە خۆراکییە جۆراوجۆرەکانی دیکەی تێدایە.
3- سیر دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە پاراستن لە نەخۆشیەکان، لەوانەش سەرمابوون
تەواوکەری سیر بە بەرزکردنەوەی کارکردنی سیستەمی بەرگری لەش ناسراوە. توێژینەوەیەکی گەورە کە ماوەی 12 هەفتەی خایاندووە، دەرکەوتووە کە خواردنی تەواوکەری سیر ڕۆژانە ژمارەی سەرمابوون بە ڕێژەی 63% کەمدەکاتەوە بە بەراورد بە پلاسیبۆ.
هەروەها تێکڕای ماوەی نیشانەکانی سەرمابوون بە ڕێژەی 70% کەمیکردووە لە 5 ڕۆژ لە گروپی پلاسیبۆ بۆ تەنها 1.5 ڕۆژ لە گروپی سیر.
توێژینەوەیەکی تر دەریخستووە کە ژەمی بەرزی دەرهاویشتەی سیری بەساڵاچوو (2.56 گرام لە ڕۆژێکدا) ژمارەی ڕۆژەکانی تووشبوون بە هەڵامەت یان ئەنفلۆنزا بە ڕێژەی 61% کەمدەکاتەوە.
بەڵام لە پێداچوونەوەیەکدا گەیشتە ئەو ئەنجامەی کە بەڵگەکان بەس نین و لێکۆڵینەوەی زیاتر پێویستە.
سەرەڕای نەبوونی بەڵگەی بەهێز، زیادکردنی سیر بۆ خۆراکەکەت شایەنی هەوڵدایە ئەگەر زۆرجار تووشی هەڵامەت بوویت.
4- پێکهاتە چالاکەکانی سیر دەبێتە هۆی دابەزاندنی پەستانی خوێن
نەخۆشییەکانی دڵ و خوێنبەرەکان وەک جەڵتەی دڵ و جەڵتەی مێشک بەرپرسن لە مردنی زیاتر لە هەموو نەخۆشیەکانی تر. بەرزی پەستانی خوێن یەکێکە لە هۆکارە گرنگەکان کە لەوانەیە ببێتە هۆی ئەم نەخۆشیانە.
توێژینەوەکانی مرۆڤ دەریانخستووە کە تەواوکەری سیر کاریگەرییەکی بەرچاوی هەیە لەسەر دابەزاندنی پەستانی خوێن لەو کەسانەی کە پەستانی خوێنیان بەرزە.
لە توێژینەوەیەکدا دەرکەوتووە کە 600 بۆ 1500 میلیگرام دەرهاویشتەی سیری تەمەندار بەقەد دەرمانی ئەتینۆلۆڵ کاریگەر بووە لە دابەزاندنی پەستانی خوێن لە ماوەی 24 هەفتەدا.
ژەمی تەواوکەرەکە دەبێت تاڕادەیەک بەرز بێت بۆ ئەوەی کاریگەرییە خوازراوەکانی هەبێت. بڕی پێویست یەکسانە بە نزیکەی چوار مێخەک سیر لە ڕۆژێکدا.
5- سیربە دابەزاندنی ئاستی کۆلیسترۆڵ، لەوانەیە ئەگەری تووشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ کەم بکاتەوە
سیر دەتوانێت کۆلیسترۆڵی کۆی گشتی و LDL (خراپ) دابەزێنێت. بۆ ئەوانەی کۆلیسترۆڵیان بەرزە، پێدەچێت تەواوکەری سیر کۆلیسترۆڵی کۆی گشتی و LDL بە نزیکەی لەسەدا 10 بۆ 15 دابەزێنێت.
ئەگەر بە تایبەتی سەیری کۆلیسترۆڵی LDL (خراپ) و HDL (باشە) بکەین، پێدەچێت سیر LDL دابەزێنێت بەڵام هیچ کاریگەرییەکی جێی متمانەی لەسەر HDL نییە.
بەرزی ئاستی ترایگلیسیرید یەکێکی ترە لە هۆکارە ناسراوەکانی مەترسی بۆ تووشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ، بەڵام پێدەچێت سیر هیچ کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر ئاستی ترایگلیسیرید نەبێت.
6- سیر ڕێگری دەکات لە تووشبوون بە نەخۆشی ئەلزەهایمەر
زیانەکانی ئۆکسجینی کە بەهۆی ڕادیکاڵە ئازادەکانەوە دروست دەبن بەشدارن لە پرۆسەی پیربوون. سیر دژە ئۆکسێنەری تێدایە کە پاڵپشتی میکانیزمەکانی پاراستنی لەش دەکات لە بەرامبەر زیانەکانی ئۆکسجین.
دەرکەوتووە کە ژەمە زۆرەکانی تەواوکەری سیر ئەنزیمەکانی دژە ئۆکسێنەر لە مرۆڤدا زیاد دەکات و هەروەها فشاری ئۆکسجینی بە شێوەیەکی بەرچاو کەم دەکاتەوە لەو کەسانەی کە پەستانی خوێنیان بەرزە.
کاریگەرییە یەکگرتووەکانی لەسەر دابەزاندنی کۆلیسترۆڵ و پەستانی خوێن، هەروەها تایبەتمەندی دژە ئۆکسانی، ڕەنگە مەترسی تووشبوون بە نەخۆشییە باوەکانی مێشک وەک نەخۆشی ئەلزەهایمەر و بیرچوونەوە کەم بکاتەوە.
7- ڕەنگە سیر یارمەتیت بدات بۆ تەمەنی درێژتر
لە بنەڕەتدا مەحاڵە کاریگەرییە ئەگەرییەکانی سیر لەسەر تەمەن درێژی لە مرۆڤدا بسەلمێنرێت. بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی کاریگەرییە سودبەخشەکانی لەسەر هۆکارە مەترسیدارە گرنگەکانی وەک پەستانی خوێن، ئەوە مانای هەیە کە سیر دەتوانێت یارمەتیت بدات بۆ تەمەنێکی درێژتر.
هەروەها ئەوەی کە دەتوانێت بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشییە درمیەکان ببێتە هۆکارێکی گرنگ، بەو پێیەی ئەمانە هۆکاری باوی مردنن، بەتایبەتی لە کەسانی بەساڵاچوو یان ئەوانەی سیستمی بەرگری لەشیان لەکارکەوتووە.
8- ڕەنگە بە تەواوکەری سیر ئاستی وەرزشی باشتر بێت
سیر یەکێک بوو لە یەکەم پێکهاتەکانی “بەرزکردنەوەی ئەدای کارکردن”. بە شێوەیەکی نەریتی لە کولتوورە کۆنەکاندا بۆ کەمکردنەوەی ماندوێتی و باشترکردنی توانای کارکردنی کرێکاران بەکاردەهێنرا.
لە هەمووی گرنگتر دەدرێت بە وەرزشوانانی ئۆڵۆمپی لە یۆنانی کۆن. توێژینەوەکانی مێشوولە دەریانخستووە کە سیر یارمەتیدەرە بۆ توانای وەرزشی، بەڵام زۆر کەم توێژینەوە لەسەر مرۆڤ ئەنجامدراوە.
لە توێژینەوەیەکی بچووکدا دەرکەوتووە ئەو کەسانەی نەخۆشی دڵیان هەیە و بۆ ماوەی ٦ هەفتە زەیتی سیریان خواردووە، لە لوتکەی لێدانی دڵیان بە ڕێژەی لەسەدا 12 کەمبووەتەوە و توانای وەرزشکردنیان باشتر بووە.
بەڵام یەکێک لە توێژینەوەکان لەسەر نۆ پاسکیلسواری ڕکابەر هیچ سوودێکی ئەدای کارکردنیان نیشان نەدا. توێژینەوەکانی تر دەریدەخەن کە ماندوێتی بەهۆی وەرزشەوە ڕەنگە بە سیر کەم ببێتەوە.
9-سیر تایبەتمەندی دژە شێرپەنجەی هەیە
سیر بە تایبەتی ئەگەر بە کاڵی بخورێت، ئەگەری تووشبوون بە شێرپەنجەی گەدە و ڕیخۆڵە کەمدەکاتەوە، لەوانە شێرپەنجەی گەدە و قۆڵۆن و سورێنچک و شێرپەنجەکانی وەک شێرپەنجەی پرۆستات و هێلکەدان و منداڵدان.
سیر سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندە بە دژە ئۆکسێنەر، ئەمەش دەتوانێت هۆکاری تایبەتمەندی دژە شێرپەنجەی بێت. هەروەها ئەم ڕووەکە یارمەتی ڕێگریکردن لە گەشەی خانە شێرپەنجەییەکان دەدات بە زیادکردنی توانا و توانای جەستە بۆ دروستکردنی هەندێک دژە ئۆکسێنەری تایبەت.
هەروەها لێکۆڵینەوەکان کە لەسەر نمونە و خانەکانی ئاژەڵان ئەنجام دراون ئاماژەن بۆ ڕۆڵی سیر لە زیادکردنی کاریگەری چارەسەری شێرپەنجە.
لە توێژینەوەیەکدا کە لەسەر خۆراکی زیاتر لە 20 هەزار کەس ئەنجامدراوە، توێژەران پەیوەندییەکیان لە نێوان خواردنی بڕێکی زۆر سیر و کەمکردنەوەی ئەگەری تووشبوون بە شێرپەنجەی گەدەدا دۆزیوەتەوە.
هەروەها توێژینەوەیەکی دیکە کە لەسەر 6 هەزار نەخۆش ئەنجامدراوە دەریخستووە کە خواردنی سیری کاڵ لانیکەم دووجار لە هەفتەیەکدا ئەگەری تووشبوون بە شێرپەنجەی سییەکان بە ڕێژەی 50% کەمدەکاتەوە.
10- سیر ڕەنگە تەندروستی ئێسک باشتر بکات
هیچ توێژینەوەیەکی مرۆڤی نەپێوانە کاریگەری سیر لەسەر لەدەستدانی ئێسک. بەڵام توێژینەوەکانی مێشوولە دەریانخستووە کە دەتوانێت کەمترین لەدەستدانی ئێسک بکات بە زیادکردنی ئیسترۆجین لە خانماندا.
توێژینەوەیەک لەسەر ژنانی دوای وەستانی سوڕی مانگانە دەریخستووە کە ژەمی ڕۆژانەی دەرهاویشتەی سیری وشککراوە (هاوتا لەگەڵ 2 گرام سیری خاو) بە شێوەیەکی بەرچاو نیشانەکانی کەمی ئیسترۆجین کەمدەکاتەوە.
ئەمەش ئەوە دەردەخات کە ئەم تەواوکەرە ڕەنگە کاریگەری سودبەخشی هەبێت لەسەر تەندروستی ئێسک لە خانماندا. هەروەها ڕەنگە خۆراکەکانی وەک سیر و پیاز کاریگەری سودبەخشیان هەبێت لەسەر هەوکردنی جومگەکان.
11-سیر قژ و پێست بە تەندروستی دەهێڵێتەوە
سیر چەندین کاریگەری دژە هەوکردن و دژە ئۆکسانی هەیە، کاریگەریەکانی یارمەتی پاراستنی تەندروستی پێست دەدەن و پێست لە پیربوونی پێشوەختە دەپارێزن.
هەروەها سیر دەتوانێت نیشانەکانی نەخۆشی سەدەف کەم بکاتەوە و یارمەتی چاکبوونەوەی برینەکان بدات و زیانەکانی پێست کەم بکاتەوە کە بەهۆی بەرکەوتنی خۆرەوە دروست دەبێت.
هەروەها ئەم ڕووەکە دەتوانێت ڕێگری لە شێرپەنجەی پێست بکات و یارمەتی کەمکردنەوەی مەترسی تووشبوون بە هەوکردنی مەترسیداری پێست بدات کە بە ستافیلۆکۆکۆسی ئاوریۆسی بەرگری میتیسیلین ناسراوە (MRSA).
هەروەها ڕۆڵی سیر لە یارمەتیدانی گەشەی قژ و تەندروستی گرنگە. چارەسەرکردنی جۆرێک لە هەڵوەرینی قژ کە پێی دەوترێت قژ هەڵوەرین کارێکی قورسە.
لە تاقیکردنەوەیەکی کلینیکیدا، بەکارهێنانی جێڵی سیری ناوچەیی شانبەشانی چارەسەرە ستانداردەکان یارمەتی گەشەی قژی ئەو نەخۆشانەی دا کە ئەم جۆرە هەڵوەرینی قژیان هەبوو.
کاریگەری لاوەکی سیر:
بەڵام ئەوەت لەبەرچاو بێت کە سیر کاریگەری لاوەکی هەیە وەک بۆنی ناخۆشی دەم. هەروەها هەندێک کەس حەساسیەتیان پێی هەیە.
ئەگەر کێشەی خوێنبەربوونت هەیە یان دەرمانی تەنککەرەوەی خوێن بەکاردەهێنیت، پێش ئەوەی خواردنی سیر زیاد بکەیت، لەگەڵ پزیشکەکەت قسە بکە.
