تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی (NPD) یەکێکە لە چەندین تێکچوونی کەسایەتی. ئەو کەسانەی کە نەرگسییان هەیە، بۆچوونێکی هەڵئاوساویان لەسەر خۆیان هەیە و پێویستیان بە گرنگیدانێکی زۆرە لەلایەن کەسانی دیکەوە. سروشتی مرۆڤە ئێستا و دواتر خۆپەرست بێت، بەڵام نەرگسییە ڕاستەقینەکان دەیبەنە ئەوپەڕی. هه ڕوه ها هه ست یان بیرۆکه ی که سانی تر به نرخ نازانن و پێداویستییه کانی خه ڵکی تر پشتگوێ ده خه ن. لەوانەیە ئەو کەسانەی کە تێکچوونی کەسایەتی نەرگسییان هەیە، ڕێزگرتنی خودیان بەرز نەبێت. ڕەنگە نەرگسی زیاتر پەیوەندی بە هەستکردن بە مافەوە هەبێت.
ئەو کەسانەی کە تێکچوونی کەسایەتی نەرگسییان هەیە، زۆرجار وەک کەسێکی خۆسەنتەر و کەم هاوسۆزی و پێویستییەکی بەهێزی گرنگیدان و ناسینەوەیان هەژمار دەکرێن. بەڵام لە ژێر ئەم هەستە ڕواڵەتییەی باڵادەستیدا، لایەنی گرنگی دیکەش لە یارییەکەدا هەن. ئەو کەسانەی کە تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی هەیە زۆرجار وەک خۆپەرست یان باڵادەست سەیر دەکرێن، بەڵام ئەمەش لەبەر ئەوەیە کە ئەوان قەرەبووی هەستی لاوازی خۆیان دەکەنەوە. ئەم تێکچوونە دەتوانێت پێکەوەبوون لەگەڵ کەسانی دیکە قورس بکات.
تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی چییە؟
نەرگسی زاراوەیەکی باو بۆ وەسفکردنی کەسێک بەکاردێت کە خۆپەرستانە ڕەفتار دەکات. ئەوەی زۆر کەس درکی پێناکەن ئەوەیە کە نەرگسی، یان تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی (NPD)، لە ڕاستیدا تێکچوونەکی جددییە. زۆربەمان لە کاتێکدا لە ژیانماندا لانیکەم یەک سیفەتی نەرگسیمان نیشان دەدەین. لەوانەیە ئەمانە بە ڕەفتار یان هەڵوێستی نەرگسی هەژمار بکرێن، بەڵام لە توندی و فرێکوێنسیی و ماوەدا جیاوازن لە تێکچوونی کەسایەتی.
ئەو کەسانەی کە تێکچوونی کەسایەتی نەرگسییان هەیە، هەستێکی زیادەڕەوییان لە گرنگی خۆیان هەیە. هەروەها ئارەزووی ستایش و سەرنجی دەرەکی دەکەن. لەوانەیە ئەو کەسانەی کە نەرگسییان هەیە، ناخۆش و بێزار بن کاتێک ستایش یان چاکەیەکی تایبەتیان پێناگات کە پێیان وایە شایەنیەتی. ڕەنگە هەندێکی تر وەک مرۆڤی خۆبەزلزان و چێژ لە بوونی لەگەڵیان وەرنەگرن. ڕەنگە نەرگسیەکان تا 6.2% کاریگەرییان لەسەر دانیشتووان هەبێت وە کەمێک لە پیاوان زیاترە لە ئافرەتان.
نیشانەکانی تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی:
ئەم وشەیە لە ئەفسانەیەکی یۆنانی وەرگیراوە کە تیایدا گەنجێکی قۆز بە ناوی نێرگز لە حەوزێکی ئاودا ڕەنگدانەوەی خۆی دەبینێت و عاشقی دەبێت. کەسێک کە تووشی تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی بووە لەوانەیە:
- زۆرجار کەسانی دیکە دڵتەنگ دەکات
- شەڕ بکەن بۆ پاراستنی پەیوەندییەکان
- خۆی به یەکەمایەتی دابنێ
- پێی وایە ڕێگای “دروست” دەزانێت
- زۆربەی کات بیر لە خۆی دەکاتەوە و زۆر باسی خۆی دەکات
- ئارەزووی سەرنجدان و سەرسامبوونی هیه
- زیادەڕەوی لە بەهرە و دەستکەوتەکاندا
- باوەڕی وایه، تایبەتە
- ئامانجی ناڕاستەقینە دابنێ
- گۆڕانی باری دەروونی فراوان و خێرای هەبێت
- بۆ ئەوەی هەستی کەسانی تر بە جددی وەربگره کێشەی هەیە
- خەیاڵی سەرکەوتن و پارە و دەسەڵاتی بێسنووری هەیە
- پێداگری دەکات لەسەر ئەوە ی باشترینی هەموو شتێکی هەبێت
لە هەمان کاتدا ئەو کەسانەی کە تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی یان هەیە، بە ئاستەم مامەڵە لەگەڵ هەر شتێکدا دەکەن کە وەک ڕەخنە هەستیان پێدەکرێت. ئەوان:
- کاتێک نەناسرێنەوە یان گرنگییەکی تایبەتیان پێنادرێت، بێ تاقەت دەبن یان توڕە دەبن.
- کێشەی گەورەیان هەیە لە کارلێککردن لەگەڵ کەسانی تر و بە ئاسانی هەست بە کەمتەرخەمی دەکەن.
- بە توڕەیی یان سووکایەتیەوە کاردانەوەیان هەێه و هەوڵ ددەن کەسانی تر زەلیل بکەن بۆ ئەوەی خۆیان باڵاتر دەربکەون.
- لە بەڕێوەبردنی هەست و ڕەفتارەکانیاندا کێشەیان هەیە.
- تووشی کێشەی گەورە دەبن لە ڕووبەڕووبوونەوەی فشار و گونجاندن لەگەڵ گۆڕانکارییەکان.
- کشانەوە یان دوورکەوتنەوە لەو بارودۆخانە کە لەوانەیە شکست بهێنن.
- هەست بە خەمۆکی دەکەن چونکە تەواو نین.
- هەستی شاراوەی نائەمنی و شەرمەزاری و زەلیلبوون و ترسی ئاشکرابوونیان وەک شکستخواردوو هەیە.
هەروەها پسپۆڕان، تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی کاتێک دەستنیشان دەکەن کە لانیکەم پێنج لەم تایبەتمەندیانەی خوارەوەت هەبێت:
- هەستکردن بە گەورەیی
- بیرکردنەوەیەکی بەردەوام سەبارەت بە سەرکەوتووتر، بەهێزتر، زیرەکتر، بەناوبانگتر، یان سەرنجڕاکێشتر لەوانی تر
- هەستکردن بە باڵادەستی و ئارەزووی پەیوەندیکردن تەنها لەگەڵ کەسانی پلە بەرز
- پێویستی بە ستایشی زۆر
- هەستکردن بە ڕاستودروستی
- ئامادەیی بۆ بەکارهێنانی ئەوانی تر بۆ گەیشتن بە ئامانجەکان
- تێنەگەیشتن و گرنگی نەدان بە هەست و پێویستیی کەسانی تر
- ڕەفتار و هەڵوێستی خۆبەزلزانانە
جۆرەکانی تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی:
ئێستا قبوڵکراوە کە ئاست و جۆری جیاوازی نەرگسی هەیە. بە شێوەیەکی سەرەکی شارەزایان سەرنجیان لەسەر دوو جۆری جیاوازی تێکچوونی کەسایەتی نەرگسییە.
تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی ئاشکرا:
ئەم ژێر جۆرە لە نەرگسیەت کە پێی دەوترێت نەرگسیزمی گەورە، ناسراوترینە. بە شێوەیەکی سەرەکی بە هەڵوێست و ڕەفتارەکان تایبەتمەندە کە بریتین لە:
- شانازی
- خۆنمایشکردن
- باڵادەستی
- پر ئیدیعا
- دووژمنکارانە
- دڵنیا لە خۆ
تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی شاراوە:
ئەم ژێر گروپەی تری نەرگسی ئاماژەیە بۆ ئەو کەسانەی کە هەڵوێست و ڕەفتارەکانیان زیاتر بەم شێوەیەن:
- پەرۆش
- زۆر هەستیار بە تایبەت کاتێک ڕەخنەی لێدەگیرێت
- بێ ئاسایش
- بەرگری
- خەمۆک
تەنانەت ئەگەر ئەم جۆرە نەرگسییە کەمتر دیار بێت، ئەو کەسەی کە نەرگسیی شاراوەی هەیە، هێشتا ڕەفتاری نەرگسیی پیشان دەدات و بە نهێنی پێی وایە کە ئەوان لە کەسانی دیکە باڵاترن و توانای کەمتریان هەیە بۆ ئەوەی خۆیان بخەنە پێڵاوی کەسانی دیکە و هاوسۆزی بکەن.
هۆکاری تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی:
هۆکاری وردی نازانرێت. وا بیردەکرێتەوە کە جینات لانیکەم بەشێکی بەرپرسیارە لە زۆرێک لە حاڵەتەکانی نەرگسی. هۆکارە ژینگەییەکان لەوانەیە ئەمانەی خوارەوە لەخۆ بگرن:
- سووکایەتیکردن یان پشتگوێخستن لە منداڵیدا
- چاودێری زیادەڕۆیی لە دایک و باوک
- چاوەڕوانییە ناڕاستەقینەکانی دایک و باوک
توێژینەوەیەکی ئەم دواییە دەریدەخات ئەو کەسانەی کە دایک و باوکیان بێکۆتایی ستایشیان دەکەن، لەوانەیە مەترسی زیاتریان هەبێت بۆ تووشبوون بە تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی. هەروەها پێچەوانەکەی ڕاستە. ئەو منداڵانەی کە پشتگوێ دەخرێن یان ئازار دەدرێن، ڕەنگە نزیکەی وەک غەریزەیەکی مانەوە، چێژیان هەبێت. لەوانەیە هەست بکەن کە دەبێت ئاگاداری خۆیان بن چونکە کەسی تر نایکات.
تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی لە پیاواندا زیاترە لە ژنان. بەزۆری لە هەرزەکاران یان گەنجانی پێگەیشتوودا دەردەکەوێت. لەبیرت بێت کە منداڵان و لە ڕاستیدا هەر کەسێک دەتوانن بە شێوەیەک ڕەفتار بکەن کە هەندێک جار نەرگسی دەردەکەون. بەزۆری ئەمە بەو مانایە نییە کە ئەوان نەرگسییان هەیە یان دواتر پەرەی پێدەدەن.
ئاڵۆزییەکانی تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی:
باو و ئاساییە کە ئەو کەسانەی کە تێکچوونی کەسایەتی نەرگسییان هەیە تووشی تێکچوونی کەسایەتی دیکە بن. ئەو کەسانەی کە ئەم تێکچوونەیان هەیە لەوانەیە مەترسی زیاتریان لەسەر بێت بۆ خۆکوشتنی تەواو لە چاو نەخۆشیەکانی تری کەسایەتی. هەروەها تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی ڕەنگە ببێتە هۆی کێشە لە شوێنی کار، قوتابخانە، یان لە ژیانی ڕۆژانەدا. هەروەها هەستکردن بە تەنیایی دەبێتە هۆی خەمۆکی قووڵ و بیرکردنەوەی خۆکوژی.
دەستنیشانکردنی تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی:
دەستنیشانکردنی تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی تەنها پێویستە بۆ کەسێکی پسپۆڕی تەندروستی دەروونی جێبهێڵرێت. ڕەنگە وەسوەسە بێت کە لەسەر بنەمای ئەم زانیاریانە حوکم لەسەر کەسێک بدەیت کە دەیناسیت، بەڵام لە ڕاستیدا نەرگسی زۆر زیاترە لە چەند ڕەفتارێک یان هەڵوێستێک. مەحاڵە کەسێک کە بە شێوەیەکی فەرمی ڕاهێنانی نەکراوە، دەستنیشانکردنی دروست بکات. پزیشکی دەروونی، دەروونناس، یان پسپۆڕێکی دیکەی تەندروستی دەروونی بەزۆری دوای ئەوەی ڕاستەوخۆ دەستی بە کەسەکە و مێژووی پزیشکی بگات، دەستنیشانکردنی تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی دەکات.
چارەسەری تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی:
چارەسەری توانای ئەوەی هەیە یارمەتی کەسێک بدات کە تووشی تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی بووە بۆ پەرەپێدانی کارامەیی و ستراتیژییەکان کە دەتوانێت یارمەتیان بدات شێوازی پەیوەندییەکانی لەگەڵ کەسانی دیکە و خۆیدا بگۆڕێت. تەحەداکە ئەوەیە کە زۆرێک لەو کەسانەی کە تووشی تێکچوونی کەسایەتی بوون زۆرجار بەدوای چارەسەردا ناگەڕێن تا ئەو کاتەی کە نەخۆشییەکە بە شێوەیەکی بەرچاو دەستوەردان لە ژیانیان دەکات یان بە شێوەیەکی تر کاریگەری لەسەر ژیانیان دەبێت.
ئەو کەسانەی کە تووشی NPD بوون هەندێک جار زیاتر تووشی نەخۆشییە دەروونییەکانی دیکە دەبن، وەک:
- نەخۆشی دڵەڕاوکێ
- خەمۆکی
- تێکچوونی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکان
لە زۆر حاڵەتدا، لەوانەیە داوای یارمەتی بکەن بۆ چارەسەرکردنی ئەم حاڵەتانە نەک خودی تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی. هەندێک جار، کەسێک کە تووشی نەرگسی بووە، ڕەنگە بە هۆکاری تر داوای چارەسەر بکات جگە لەوەی باوەڕی وایە کێشەیەکی هەیە. بۆ نموونە کاتێک هەست بە ناکۆکی دەکەن چونکە پەیوەندی یان شێوازی ژیانیان لەگەڵ ستانداردە بەرزەکانیاندا ناگونجێت. یان کاتێک هەست دەکەن سەرسامی یان بەرژەوەندی کەسی لەدەست دەدەن. ئەگەر تێکچوونەکە لەگەڵ نەخۆشییەکی دیکەدا ڕووبدات، وەک خەمۆکی یان دڵەڕاوکێ، دەرمانەکان ڕەنگە یارمەتیدەر بن لە بەڕێوەبردنی نیشانەکان.
کاتێک کەسێک بەم تێکچوونە دەچێتە چارەسەرکردن لەبەر ئەم هۆکارانە، نازانێت کە ئەم کێشانە ڕەنگە سیفەتی کەسایەتی خۆی بێت. لەوانەیە ئەوان کەسانی دیکە تاوانبار بکەن بۆ کێشەکانیان و لەوانەیە چارەسەرکردن وەک شوێنێک بۆ دەرچوون سەیر بکەن و نەیانەوێت بەرپرسیارێتی قبوڵ بکەن.
سەرچاوەی متمانەپێکراو توێژینەوەکانی کەیسی کلینیکی نیشان دەدەن کە نەرگسیەکان کێشەیان هەیە لە مانەوە لە چارەسەرکردندا بۆ ئەوەی گۆڕانکاری درێژخایەن لە ڕەفتارەکاندا بکەن. هەندێک جار کاتێک کەسێکی تووشبوو بە نەرگسی لە چارەسەرکردندا دەمێنێتەوە، لەوانەیە تووشی دوودڵی گۆڕانکاری بکات بەهۆی تایبەتمەندییە سەرەکییەکانی کەسایەتی نەخۆشییەکە. لە هەر حاڵەتێکدا، پێدەچێت چارەسەری دەروونی درێژخایەن کاریگەرترین چارەسەر بێت بۆ تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی.
دوا وشە:
کەسایەتی مرۆڤ ئاڵۆزە و بەپێی ئەو بارودۆخەی کە تێیدا گەورە دەبێت، دەتوانێت تووشی تێکچوون بێت، کە تێکچوونی کەسایەتی نەرگسی یەکێکە لەوانە. بە فێربوونی زمانی جەستەی کەسانی نەرگسی باشتر دەتوانین کارەکتەرەکان بناسین. باشتر وایە لەم ڕووەوە حوکم لەسەر کەسانی تر نەدەین. ئەم بابەتە تەنها بۆ زانیاری خۆمانە نەک بۆ دەستنیشانکردنی تێکچوونی کەسانی تر.
