کۆنترۆڵکردنی توڕەیی:
توڕەیی یەکێکە لە هەستەکانی مرۆڤ. هەموومان بە درێژایی ژیانمان لە بارودۆخی جیاوازدا توڕە بووین. بەڵام چۆن بتوانین کۆنتڕۆڵی توڕەیی خۆمان بکەین؟ چەندین تەکنیک و شێوازی کۆنترۆڵکردنی توڕەیی لەلایەن پسپۆڕانی دەروونناسەوە دابینکراوە و بە بەکارهێنانی ئەو شێوازانە دەتوانیت بە ئاسانی توڕەییەکەت بەڕێوەببەیت. هۆکارەکانی توڕەبوون و شێوازەکانی کۆنترۆڵکردنی توڕەیی و ڕەفتاری پێویست لە کاتی توڕەبووندا لەو بابەتانەن کە لێکۆڵینەوەیان لەسەر کراوە.
ئەو هەستانەی پەیوەستن بە توڕەییەوە، دەبنە هۆی ڕق و کینە، ئیرەیی، دڵتەنگی، ناڕەزایی و هتد. پراکتیزەکردنی بەڕێوەبردنی توڕەیی یارمەتیت دەدات بە ئاسانی توڕەییەکەت بەڕێوەببەیت. باشترین ڕێگا بۆ کۆنتڕۆڵکردنی توڕەیی بەکارهێنانی تەکنیکەکانە، بەڵام هەندێکجار پزیشکانی دەروونی دەرمان بۆ کۆنتڕۆڵکردنی توڕەیی دەنووسن. هەر لە منداڵییەوە پێویستە فێری ئەوە بکرێین کە چۆن کۆنتڕۆڵی توڕەیی خۆمان بکەین بۆ ئەوەی زیان بە تەندروستی و کۆمەڵگا نەگەیەنین.
جیاوازی نێوان توڕەیی و شەڕانگێزی:
شەڕانگێزی جیاوازە لە توڕەیی. توڕەیی لە ڕاستیدا هەستێکی سروشتییە، بەڵام شەڕانگێزی جۆرێکە لە ڕەفتار. ڕەنگە هەستی توڕەیی لە مرۆڤدا بۆ کەسانی دیکە دیار نەبێت؛ بەڵام ڕەفتاری شەڕانگێزی مرۆڤ بۆ کەسانی تر دیارە. ئەگەر توڕەیی لە مرۆڤدا ئیدارە نەکرێت، ئەوا دەگۆڕێت بۆ شەڕانگێزی، ئەمەش کاریگەری خراپی لەسەر تەندروستی دەروونی مرۆڤەکان دەبێت.
شەڕانگێزی زارەکی و نازارەکییە، زارەکییە وەک: سووکایەتیکردن، هاوارکردن و هتد.. شەڕانگێزی نازارەکی: لەگەڵ ڕەفتارەکانی وەک ئازاردانی کەسانی تر و شت و ئاژەڵ. توڕەبوون دەبێتە هۆی گۆڕانکاری جەستەی لە مرۆڤەکاندا، لەوانە لێدانی دڵ، سووربوونەوەی دەموچاو، ڕەقبوونی ماسولکەکان و هتد.
ڕێگاکانی کۆنترۆڵکردنی توڕەیی گەورەساڵان:
دەروونناسەکان ڕێگەی جیاوازیان پێشکەش کرد بۆ کۆنترۆڵکردنی توڕەیی. ئەو کەسانەی ناتوانن کۆنتڕۆڵی توڕەیی خۆیان بکەن، دەتوانن ئەو شێوازانە بەکاربهێنن کە دەروونناسەکان دەیڵێن و کۆنترۆڵی توڕەیی خۆیان بکەن.
- کاتێک توڕەیی بوونی تۆی گرتە دەست، لە شوێنێکی ئارام دابنیشە، چەند هەناسەیەکی قووڵ هەڵمژە، هەناسە هەڵمژە و هەناسە بدەرەوە، هەناسەدانی قووڵ توڕەییەکەت کەمدەکاتەوە.
- بۆ کۆنترۆڵکردنی توڕەییەکەت، بۆ دواوە بژمێرە، واتە لە 10 یان 20 بۆ دواوە بژمێرە، بەم شێوازە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی لێدانی دڵ و توڕەییەکەت کەم دەبێتەوە.
- وشە و ڕستەی ئەرێنی و هێورکەرەوە بۆ خۆت دووبارە بکەرەوە، بەردەوام ئەم وشە و ڕستانە لە مێشکتدا بڵێم، زۆر ئارامم، دەتوانم کۆنتڕۆڵی توڕەیی خۆم بکەم و بەڕێوەی ببەم، پڕم لە وزەی ئەرێنی، سەبرم هەیە من و…
- ئەو چالاکییانە بکە کە ئارامت دەکاتەوە، پیاسەیەک بکە، پاسکیل لێبخوڕن و…
- گوێ لە مۆسیقای دڵخوازت بگرە و وشەکان بۆ خۆت چرپە بکە. گوێگرتن لە مۆسیقا کاریگەرە لە ئارامکردنەوەت.
- لە شوێنێکی گونجاو و بێدەنگ دابنیشە، بێدەنگ بە و هەوڵبدە گوێ لە مۆسیقای بێ وشە و دەنگی ئاو و باڵندە و… بگرێت و بەم شێوەیە مێشکت ئارام بکەرەوە.
- کاتێک توڕە بوویت هەناسەیەکی قوڵ هەڵمژە، قسە مەکە و موناقەشە مەکە، وە کاتێک توڕە بوویت بڕیار مەدە، کاتێک توڕە بوویت، بەباشی گوێ ناگریت و خێرا بڕیار دەدەیت، باشترین ڕێگا ئەوەیە بێدەنگ بیت و ئارام بیت، گوێ لە قسەی لایەنی بەرامبەر بگرە.
- کاتەکانت بۆ شتی ئەرێنی بەسەربەرە و ئەو کارانە بکە کە تەندروست بێت و دوور بێت لە بیری نەرێنی و پڕ بێت لە وزەی ئەرێنی.
- کاتەکانی پشوودانت لەبەرچاو بگرە، شوێنێک دوور لە سترێس و ئەوانی تر کە بتوانیت بە ئاسانی هەستەکانت بەڕێوەببەیت.
- کاتێک لە کەسێک توڕە بوویت، شوێنەکە بەجێبهێڵە.
- گۆڕینی ئەو هەلومەرج و بارودۆخانەی ڕوودەدەن و توڕەت دەکەن.
- پەیوەندی و قسەکردن لەگەڵ کەسێک کە متمانەت پێیەتی، بەم شێوازە هەست بە ئاسوودەیی دەکەیت و ئەو ئارامییە بەدەست دەهێنیت کە پێویستتە.
- کاتێک توڕە بوویت، پێش ئەوەی قسە بکەیت، قسەکانت سەنگ بکە و بە هێمنی و لۆژیکی قسە بکە.
- مەزاجت بگۆڕە، دڵخۆشبە و پێبکەنە.
- کاتێک لە کەسێک توڕە بوویت، نامەیەک بۆ ئەو کەسە بنووسە و چەند جارێک بە لۆژیک و سەبرەوە نامەکە بخوێنەرەوە و بۆ ئەو کەسە بنێرە کە لێی توڕەیت.
- مەرجی لایەنی بەرامبەر ببینە و بۆ ساتێک خۆت بخەیتە شوێنی ئەوان و هاوسۆزی لەگەڵیان بکە.
- هەوڵبدە کینەت بەرامبەر ئەو کەسە هەڵنەگریت کە لێی توڕەیت و لەبیری نەکەیت، چونکە ئەگەر بەردەوام ئەو شتانە دووبارەی بکەیتەوە کە لێی ناڕەحەت بوویت لە مێشکتدا ئەوە دەبێتە هۆی ناڕەحەتی و فشار و توڕەیی زیاترت.
کۆنتڕۆڵکردنی توڕەیی منداڵان:
1. پێویستە منداڵ فێربکرێت هەستەکانی بزانێت. پێویستە منداڵ بزانێت توڕەیی هەستێکی ئاسایی و تەندروستە، منداڵ ناتوانێت لە جیاوازیی نێوان هەستکردن بە توڕەیی و هەڵسوکەوتی توڕەیی تێبگات، ئەرکی دایک و باوک ئەوەیە منداڵەکانیان فێری ناوهێنانی هەستەکانیان بکەن، بۆ ئەوەی بتوانن بە ئاسانی و بە هێمنی هەستەکانیان دەرببڕن. دەتوانیت منداڵەکەت فێری ئەوە بکەیت کە توڕەبوونت باشە، بەڵام قەدەغەیە لەکاتی توڕەبووندا لێدانی کەسێک بدەیت، لەڕاستیدا یارمەتی منداڵەکە دەدەیت بۆ ئەوەی بەباشی لە هەستەکانی تێبگات. لەگەڵ منداڵەکەت باسی هەست و ڕەفتارەکانی بکە.
2. یاسا بۆ ڕەفتاری شەڕانگێزی منداڵەکەت دابنێ، یاساکان بۆ منداڵەکەت ڕوون بکەرەوە و ئەو یاسایانەی کە دیاریت کردووە بنووسە و لەسەر دیواری ژووری منداڵەکە بیچەسپێنە، وەک: لێدان، سوکایەتیکردن و جنێودان و… ئەم یاسایانە بۆ منداڵەکە دەگونجێت بۆیە کە منداڵەکە تێدەگات کە کاتێک توڕە دەبێت مافی ئەوەی نییە ئازاری کەسانی تر بدات یان شتەکان فڕێ بدات.
3. پێویستە بە ڕەفتارەکانمان منداڵان فێر بکەین کە توڕەیی دەتوانرێت بە شێوەیەکی دروست بەڕێوەببرێت و نمونەیەکی تەندروست بێت بۆ منداڵان لە کۆنترۆڵکردنی توڕەیی. چونکە منداڵان لە ئێمەوە فێری ڕەفتار دەبن. لەگەڵ منداڵەکەت باسی هەستەکانت بکە و ئەمەش وا دەکات منداڵەکەش هەستەکانی خۆی دەرببڕێت.
4. منداڵ فێری کارامەیی بەڕێوەبردنی توڕەیی بکە، بە منداڵەکە بڵێ کە لە کاتی توڕەبووندا دوور بکەوەرەوە لەبری سووکایەتیکردن یان لێدان. منداڵەکەت فێری تواناکانی چارەسەرکردنی کێشەکان بکە بۆ بەڕێوەبردنی ڕەفتارەکانی.
5. کاتێک منداڵ گوێڕایەڵی ڕێساکان دەبێت بۆ کۆنترۆڵکردنی توڕەیی، هاندانی و پاداشتی ئەو کارە ئەرێنییەی کە کردوویەتی، ئەگەر پابەندی یاسا نەبوو، ڕووبەڕووی ئەو ڕەفتارە هەڵەیە ببنەوە کە کردوویەتی و بەبێ ئەوەی ڕێگری لێبکەن لەگەڵ دەرئەنجامەکانی، ڕووبەڕووی ئەوی ببنەوە ڕەفتار و بێبەشکردنی لە هەندێک شت بۆ ئەوەی منداڵەکە درک بە ڕەفتارە هەڵەکانی بکات. ئەگەر منداڵەکەت نەیتوانی بەم ڕاهێنانانە خۆی کۆنتڕۆڵ بکات، ئەوا داوای یارمەتی لە پسپۆڕانی دەروونناس بکە بۆ ئەوەی منداڵەکەت بتوانێت بە هێمنی توڕەیی خۆی کۆنتڕۆڵ بکات.
دوا وشە:
توڕەیی هەمیشە خراپ نییە و هەستێکە لە هەموو مرۆڤەکاندا بوونی هەیە، تەنها دەبێت ئاگاداری ئەوە بین کە توڕەیی کە نەگونجاو و ئازاربەخشە پێویستە ببڕدرێت. کارامەیی پێویست بەدەست بهێنە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی توڕەیی، ئەگەر ناتوانیت کۆنتڕۆڵی توڕەیی خۆت بکەیت، داوای یارمەتی لە ڕاوێژکار و پسپۆڕانی دەروونناس بکە بۆ بەڕێوەبردن و چارەسەرکردنی.
