مانای ئیگۆ و پێناسەکەی لە دەروونناسیدا:
ئایا دەزانی ئیگۆ چییە؟ ئەمڕۆ زۆر کەس لە ژیانی ڕۆژانەیاندا وشەی ئیگۆ بەکاردەهێنن و پێیان وایە دەزانن ئیگۆ واتای چییە. بەڵام دەروونناسەکان لە مانای و بەکارهێنانی ئەم زاراوەیە بە شێوەیەکی جیاواز لەوە تێدەگەن کە لە نێو مرۆڤەکاندا باو و ئاساییە. خۆئاگاداریت پێناسەی تۆ بۆ وشەی ئیگۆ دیاری دەکات.
لە ڕاستیدا بەپێی ئەوەی کە چۆن خۆت پێناسە دەکەیت، ئیگۆ دەتوانێت وەک چەمکێکی ئەرێنی یان شتێک دەرکەوێت کە بە هەر نرخێک بێت لێی دوور بکەویتەوە. لەم بابەتەدا وەڵامی ئیگۆ چییە و بە مانای جیاوازەکانی ئەم وشەیە دەکۆڵینەوە.
سەرچاوەی وشەی ئیگۆ چییە؟
پێش ئەوەی بە مانایەکانی تری ئیگۆ بکۆڵینەوە، باشتر وایە سەرچاوەی وشەی ئیگۆ بزانین. وشەی ئیگۆ لە وشەی لاتینی I وەرگیراوە کە بە واتای “من” دێت. کاتێک فرۆید تیۆری دەروونشیکارییەکەی پەرەپێدا، وشەی “es”ی ئەڵمانی بەکارهێنا بۆ وەسفکردنی ئەو بەشەی خودی مرۆڤ کە بەرپرسیارە لە بڕیاردان و وەرگێڕی ئینگلیزی تیۆری فرۆید وشەی ئیگۆی وەک هاوتاکەی هەڵبژارد.
پێناسەی باوی ئیگۆ لە نێوان مرۆڤەکاندا چییە؟
یەکێک لە پێناسە باوەکان بۆ ئیگۆ بریتییە لە خۆبەگەورەزانین یان گرنگیدان بە خۆ. با بە وردی ڕوونی بکەینەوە کە پێناسەی باوی ئیگۆ لە نێوان مرۆڤەکاندا چییە. لە ڕاستیدا کاتێک کەسێک زۆر بیر لە خۆی دەکاتەوە، دەتوانین بڵێین ئیگۆیەکی گەورەی هەیە. کەسێک کە خۆی لەوانی تر باشتر و گرنگتر بزانێت پێی دەوترێت ئیگۆمانیک یان خۆپەرست.
هاوواتای ئیگۆ چییە؟
بۆ پێناسە باوەکانی ئیگۆ چەندین هاوواتا هەیە کە هەریەکەیان لە خوارەوە ڕوون کراوەتەوە. ئەگەر دەتەوێت بزانیت هاوواتای ئیگۆ چییە و چەند پێناسەیەکی جیاوازی ئیگۆ بناسیت، لەگەڵمان بمێنەرەوە.
1. له هاوواتا باوەکانی ئیگۆ، خۆبەزلزانین (Arrogance):
خۆبەزلزانین هاوواتایەکی وشەی ئیگۆیە و بەو مانایەیە کە مرۆڤی لووتبەرز زۆر پاوانخوازە و هەمیشە داوای ئەوپەڕی ڕێز لە کەسانی دیکە دەکات. بەزۆری هەوڵدەدات کۆنتڕۆڵی ئەو دۆخانە بکات کە مەرج نییە لە ژێر کۆنترۆڵی ئەودا بن. مرۆڤە خۆبەزلزانەکان دەست بە جۆرێک لە یاری دەسەڵات دەکەن بەبێ ئەوەی بیر لە کاریگەری ڕەفتارەکانیان بکەنەوە لەسەر کەسانی تر. لە ڕاستیدا ئەوان سووکایەتی بە کەسانی تر دەکەن و بە کەمتر لە خۆیان بە شایستەی ڕێزگرتن دەیانزانن.
2. له هاوواتا باوەکانی ئیگۆ، شانازی (Conceit):
شانازی وەک یەکێک لە هاوواتاکانی ئیگۆ بەکاردێت. لەم بەشەی خوارەوەدا هۆکاری ئەوە دەدۆزینەوە کە شانازی و وشەی ئیگۆ هاوواتای یەکترن. هەروەها شانازی بە واتای زیادەڕۆیی لە خۆبەگەورەزانین. ئەو کەسانەی کە زۆر شانازییان هەیە، وا بیر ناکەنەوە کە ئەوان تەنها مرۆڤی باشن؛ ئەوان پێیان وایە گەورەن و لە باشی زیاترن.
ئەم کەسانە عاشقی خۆیانن. ئەم مرۆڤانەش هاوشێوەی نارکیسوس (Narcissus)، ئەفسانەی یۆنانی کە وێنەی خۆی لە ئاوێنەدا خۆشدەویست، عاشقی ڕەنگدانەوەی خۆیان دەبن، سەرسامن بە جوانییەکانی خۆیان لە ئاوێنەدا و ڕەنگە کاتێکی زۆر بەسەر بەرن و لە ئاوێنەدا سەیری خۆیان بکەن. لەسەر بنەمای ئەمەش دەتوانین بڵێین ئەو جۆرە سەربەرزانە بەهەمان شێوە نەرگسین.
هەروەها ئەگەر هەست بە پێویستی ستایشی بەردەوام لەلایەن کەسانی ترەوە دەکەیت، خۆت بە شایستەی باشترینەکان دەزانیت، هاوسۆزیت نییە، ڕەفتارێکی خۆبەزلزانانەت هەبێت، خەریکی خەیاڵی زیادەڕەوی بکەیت سەبارەت بە سەرکەوتنەکانت و هیچ کێشەیەک لە سودوەرگرتن لە کەسانی دیکەدا نەبینیت، لەوانەیە نەرگسی بیت.
3. له هاوواتا باوەکانی ئیگۆ، گرنگیدان بەخۆ (Bigheadedness):
خۆگرنگیدان هاوواتایەکی ناڕاستەوخۆی وشەی ئیگۆیە. کەسانی خۆگرنگ بەزۆری هەستێکی زیادەڕەوییان هەیە بۆ توانا و سیفەت و گرنگی خۆیان. ئەوان ئەوانی تر بێ بەها دەکەن و بچووکیان دەکەنەوە و بە چڕی سەرنجیان لەسەر هەستی بەهای خۆیانە.
4. له هاوواتا باوەکانی ئیگۆ، خۆڕازیبوون (Self-Satisfaction):
هاوتایەکی دیکە کە بۆ وشەی ئیگۆ بەکاردەهێنرێت، خۆڕازیبوونه. خۆبەزلزانین یان خۆڕازیبوون واتە مرۆڤ زۆر لەخۆی ڕازی بێت. ئەم جۆرە کەسانە ئەوەندە لەخۆیان ڕازین کە ئەوانی تر توڕە دەکەن و ئازاریان پێدەگات.
5. له هاوواتا باوەکانی ئیگۆ، باڵادەستی (Superiority):
هاوتایەکی دیکە کە بۆ وشەی ئیگۆ بەکاردەهێنرێت، باڵادەستییە. لە یەکەم نیگادا پێدەچێت باڵادەستی زاراوەیەکی ئەرێنی بێت. ئاخر باش نییە لەوانی تر باڵاتر بیت؟ ئه‌وه باشه; بەڵام کێشەی سەرەکی ئەوەیە کە ئەو کەسانەی هەستی باڵادەستییان هەیە زۆرجار خۆیان بە باشتر لە کەسانی دیکە دەبینن، تەنانەت کاتێک هیچ هۆکارێکی ڕوون و بەڵگەی بۆ باڵادەستییان نییە.
6. له هاوواتا باوەکانی ئیگۆ، خۆ نمایشکردن (Pomposity):
مانای شانازیکردن و خۆنمایشکردن هاوشێوەی مانای وشەی ئیگۆیە. ئەم کەسانە بەزۆری ڕەفتارێکی خۆپەرست و گەورەیان هەیە. لەوانەیە ئەم کەسانە زیادەڕەوی لە دۆخی کۆمەڵایەتی یان پیشەیی خۆیان بکەن و ڕەنگە خۆیان زۆر بە جددی وەربگرن و ستایشی خۆیان بکەن.
7. له هاوواتا باوەکانی ئیگۆ، خۆپەرستی (Vanity):
خۆپەرستی وەک یەکێک لە هاوواتاکانی ئیگو بەکاردێت. خۆبەگەورەزانین پەیوەندییەکی نزیک بە ڕواڵەتەوە هەیە. کەسانی خۆپەرست بەزۆری وەسوەسەیان بۆ دەرکەوتنیان هەیە. هەروەها لەوانەیە ئەم جۆرە کەسانە هەست بە شانازییەکی زۆر بکەن بە دەستکەوت و تواناکانیان.
تا ئێستا وەڵاممان داوەتەوە کە هاوواتای ئیگۆ چییە و پێناسەکانی چین. لەم بەشەی خوارەوەدا پێناسەی ئیگۆ لە دەروونناسی و شیکاری دەروونیدا دەکۆڵینەوە.
پێناسەی دەروونی بۆ ئیگۆ چییە؟
پێناسەی ئیگۆ لە دەروونناسیدا تەواو جیاوازە لە بەکارهێنانی باوی ئەم وشەیە لە نێو مرۆڤەکاندا. ئیگۆ لە دەروونناسیدا چەمکێکی بێلایەنە کە بە سادەیی باسی لایەنێکی خودی مرۆڤ دەکات.
خود دژی جیهان و ئەوانی تر:
یەکێک لەو شتانەی کە دەروونناسەکان بۆ پێناسەکردنی وشەی ئیگۆ بەکاریدەهێنن، جیاکردنەوەی مرۆڤە لە کەسانی دیکە. بە واتایەکی تر، ئیگۆی مرۆڤ دەبێت تەواو بێت بۆ ئەوەی بتوانێت جیاوازی بکات لە نێوان ئەوەی بیری لێدەکاتەوە و ئەوانی دیکە بیر لە چی دەکەنەوە. ئیگۆی مرۆڤ ناوەندی بیرکردنەوە و ڕەفتار و ئەزموونەکانیەتی.
هاوواتای ئیگۆ لە دەروونناسیدا چییە؟
ئیگۆ لە بواری دەروونناسیدا هاوواتای خۆی هەیە. لەم بەشەی خوارەوەدا ڕوونی دەکەینەوە کە هاوواتای وشەی ئیگۆ لە دەروونناسیدا چییە.
1. هاوواتای ئیگۆ لە دەروونناسیدا، خۆگرتن یان چەمکی خۆ (Self-Concept):
هاوتایەک کە بۆ وشەی ئیگۆ بەکاردەهێنرێت، چەمکی خۆته. خۆبەگەورەزانین ئاماژەیە بۆ تێڕوانینی مرۆڤ بۆ خۆی. چەمکی خۆت کۆمەڵێک بیرۆکەی ئاڵۆزە سەبارەت بەوەی کە تۆ کێیت. بەم شێوەیە ئەگەر خۆت چەمکێکی ئەرێنی هەبێت، خۆت بە کەسێکی باش و بەنرخ دەزانیت و لە لایەکی دیکەوە ئەگەر چەمکی خودێکی نەرێنی هەبێت، خۆت بە کەم یان ناشایستە دەزانیت لەبەردەم باشترینەکاندا.
2. هاوواتای ئیگۆ لە دەروونناسیدا، ناسنامە (Identity):
هاوتایەکی دیکە کە بۆ وشەی ئیگۆ بەکاردەهێنرێت، ناسنامەیه. ئەگەر دەتەوێت بزانیت مانای تری ئیگۆ لە دەروونناسیدا چییە و پێناسەکەی چییە، دەبێت بڵێین ئیگۆ لە دەروونناسیدا دەتوانێت مانای ناسنامەی مرۆڤیش بێت. بەم مانایە ئیگۆی مرۆڤ هەموو ئەو شتانە دەگرێتەوە کە مرۆڤ دروست دەکات. بەم شێوەیە ناسنامەی مرۆڤ دەتوانێت تایبەتمەندی جەستەیی و پێگەی کۆمەڵایەتی و تواناکانی و هەروەها تایبەتمەندییە دەروونییەکانی لەخۆ بگرێت. جگە لەوەش، ڕەنگە شوناسی مرۆڤ ئاماژەیە بۆ کارەکتەری ئەو لە کۆمەڵگادا بە بەراورد لەگەڵ ئەوانی دیکە.
3. هاوواتای ئیگۆ لە دەروونناسیدا، ڕوانگەی خۆ (Self-Perspective):
ڕوانگەی خۆ وەک یەکێک لە هاوواتاکانی ئیگۆ له دەروونناسیدا بەکاردێت. خۆپشکنین بریتییە لە تێڕوانینی ناوازەی مرۆڤ بۆ خۆی وەک بەشێک لە جیهانێکی گەورەتر. کەس وەک خۆی دەبینێت مرۆڤ نابینێت و کەسیش وەک خۆی دونیا نابینێت.
4. هاوواتای ئیگۆ لە دەروونناسیدا، بەهای خۆت (Self-Worth):
هاوتایەکی دیکە بۆ وشەی ئیگۆ، بەهای خۆته. هەستکردن بە بەهای مرۆڤ پەیوەستە بە توانای بینینی چاکەی خۆی و حوکمدانی بەس و باشی خۆی. بەم شێوەیە ئەگەر مرۆڤ بەهای خۆی بە ئەرێنی بزانێت، ئەوا خۆی بە شایستەی شتی باش دەزانێت. کەسێکی لەو جۆرە بەهای ئەوە دەدات کە کێیە و هەروەها ئەو کارانە دەکات کە دڵخۆشی دەکات.
5. هاوواتای ئیگۆ لە دەروونناسیدا، ڕێزگرتنی خود (Self-Esteem):
ڕێزگرتنی خۆت هاوتایەکی وشەی ئیگۆیه. خۆبەگەورەزانینێ تندروست واتە متمانە بەخۆت. کەسێک کە متمانە بەخۆبوونی هەبێت، هەستێکی ئەرێنی بە بەها و ڕێزگرتنی خۆی هەیە. هەبوونی خۆبەگەورەزانینێکی تەندروست بۆ مرۆڤ لە زۆر ڕووەوە زۆر گرنگە و ئیگۆیکی تندروسته. لە ڕاستیدا کاتێک مرۆڤ بە ڕادەی پێویست بەها بە خۆی دەدات، زیاتر متمانە بەخۆبوون لە جیهانی دەوروبەریدا دەردەکەوێت بۆ ئەوەی پێداویستی و ئارەزووەکانی بەدی بهێنێت. کەمی خۆبەگەورەزانین وا لە مرۆڤ دەکات نەک تەنها لەگەڵ خۆیدا ڕەفتارێکی باش نکات، بەڵکو لەگەڵ کەسانی دیکەشدا.
6. هاوواتای ئیگۆ لە دەروونناسیدا، تاکایەتی (Individuality):
لەم بەشە دا هۆکاری هەڵبژاردنی وشەی تاکایەتی لە دەروونناسیدا بۆ پێناسەکردنی ئیگۆ ڕوون دەکەینەوە. دەروونناسەکان هەندێک جار ئیگۆ بە تاکایەتی پێناسە دەکەن. لە ڕاستیدا ئەم پێناسەیە لە خودی مرۆڤ لە بەرامبەر خودی ئەوانی دیکەدا دەکۆڵێتەوە. تاکی مرۆڤ خۆیەتی و کەسی تر ناتوانێت ئەو بێت. مرۆڤ خۆی پێویستی و بیرکردنەوە و حەز و توانای خۆی هەیە و خۆی بەرپرسیارە لە بیرکردنەوە و هەڵسوکەوتەکانی. کەسێکە خاوەنی دیدێکی جیاوازە و ڕێگایەکی ناوازەی هەیە لە ژیاندا.
7. هاوواتای ئیگۆ لە دەروونناسیدا، کەسایەتی (Personality):
کەسایەتی وەک یەکێک لە هاوواتاکانی ئیگۆ له دەروونناسیدا بەکاردێت. کەسایەتی کۆمەڵە تایبەتمەندییەکی ناوازەیە کە مرۆڤ دەکاتە ئەوەی کە هەیەتی. ئەگەر کەسایەتییەکی دڵخۆشت هەبێت و بە ئەرێنی سەیری جیهان بکەیت، زۆرجار زەردەخەنە دەکەیت و بیر لە شتە باشەکانی ژیان دەکەیتەوە. هەروەها ئەگەر کەسایەتی ئاغای نیشانەیت هەبێت، ئەوا ئەوانی تر ناچار دەکەیت ئەوەی دەتەوێت بیکەن و حوکمدانی خۆت وەک پێوەرێک بەکاردەهێنیت بۆ ئەوەی دیاری بکەیت کە چی لەوانی تر باشترە. لە ڕاستیدا کەسایەتی مرۆڤ شێوازی بوونیەتی لە جیهاندا و بەم شێوەیەش بە بەشێک لە ئیگۆی دەروونی خۆی دادەنرێت.
شێوازی دەستنیشانکردنی ئیگۆی ناتەندروست و تەندروست لە یەکتر چیە؟
دەروونناسی ئیگۆ توانای جیاکردنەوەی ئیگۆی ناتەندروست و تەندروست لە یەکتری هەیە. بۆ نموونە ئەگەر کەسێک ئیگۆیەکی ناتەندروستی هەبێت، ئەوا ڕوانگەیەکی ناڕاستەقینەی دەبێت بۆ خۆی و ئەگەری زۆرە خۆی بە باشتر یان خراپتر لەوەی کە لە ڕاستیدا هەیە ببینێت.
بە واتایەکی تر لەوانەیە کەسێکی لەو جۆرە کەسایەتییەکی نەرگسیی هەبێت یان بە پێچەوانەوە خەمۆکییەکی توندی هەبێت. لەبەرامبەردا ئەو کەسانەی ئیگۆیەکی تەندروستیان هەیە، ڕۆحێکی تەندروستیان هەیە و بەزۆری بەبێ زیادەڕەوی بیر لە دەستکەوتەکانیان یان تواناکانیان دەکەنەوە.
ئەم جۆرە کەسانە لە ڕووی دەروونییەوە ئەوەندە بەهێزن کە ڕووبەڕووی ئاستەنگەکانی ژیان ببنەوە. ئەم کەسانە لە بنەڕەتدا خۆیان بە کەسێکی باش و قبوڵکراو و لانی کەم وەک ئەوانی تر گرنگ دەزانن و دەتوانن دیدگای ئەوانی تر ببیستن و قبوڵ بکەن و لە هەمان کاتدا زیاتر لەوانی تر ڕێز لە ڕوانگەی خۆیان بگرن.
ئێستا کە ئیگۆ چییە و باسمان لە پێناسە جیاوازەکانی ئیگۆ کردووە، پێویستە ئاماژەش بەوە بکەین کە ئیگۆی مرۆڤ لە کاتی منداڵیدا یان لە دۆخە زەبربەخشەکاندا ئازاری پێدەگات. بە واتایەکی تر، ئەوەی لە ڕابردوودا بەسەر کەسێکدا دێت یان ئەوەی کەسێکی تر لەبارەیەوە دەیڵێت، ڕەنگە توانای مرۆڤ بۆ بەهادان بە خۆی تێک بدات.
چارەسەری دەروونی بۆ گفتوگۆکردن لەسەر ئیگۆی مرۆڤ دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە کەمکردنەوەی نیشانەکانی نەخۆشی دڵەڕاوکێی کۆمەڵایەتی. بەڵام ئەگەر هەست دەکەیت زۆر دڵەڕاوکێت هەیە بۆ بەشداریکردن لە کۆبوونەوەکانی ڕووبەڕوو، پێشنیار دەکەین کە بە شێوەی ئۆنلاین بەشداری کۆبوونەوەکانی چارەسەری دەروونی بکەیت.
دوا وشە:
مانای ڕاستەقینەی وشەی ئیگۆ “من”ە. ئیگۆ لە بنەڕەتدا خەیاڵ و عەقڵیەتی ئێمەیە بەرامبەر بە خۆمان. بەڵام پێناسەی جیاواز بۆ چەمکی ئیگۆ هەیە. لەم بابەتەدا بە تەواوی ڕوونمان کردۆتەوە کە ئیگۆ چییە و چۆن ئیگۆی تەندروست و ناتەندروست جیا بکەینەوە. بەڕای تۆ ئیگۆ چییە و چ کاریگەرییەکی لەسەر ناسینی خۆت هەبووە؟ دەتوانن بۆچوون و ئەزموونی خۆتان لەم بوارەدا لەگەڵ ئێمەدا باس بکەن.
